Tariz (Tersini Söyleme)

Tariz, taş atma anlamına gelir. Edebiyatta birini küçük düşürmek ve onunla alay etmek amacıyla, söylenecek sözü tam tersi olan bir sözle nükte yaparak anlatma sanatına tariz denir.

Tarizde güzel ve hoş bir şekilde ifadenin yönünü değiştirerek sitemde bulunma söz konusudur. Örneğin çok cimri bir kişi için “Ne kadar cömertsiniz!” demek bir tarizdir. Burada cimri kişi ile ilgili olarak “Ne kadar cömertsiniz.” denerek, söz söylenen kişi karşılık vermekten mahrum bırakılır ve psikolojik bir etki altına alınmış olur.

Tariz sanatında söz gerçek ya da mecaz anlam yerine, doğrudan zıddıyla kullanılır. Sözün gerçek anlamı doğru görünse de amaç, onun zıddının anlaşılmasını sağlamaktır. Bu sanatın etkili olması için nazik ve nükteli bir şekilde söylenmesi gerekir.

Tariz Sanatına Örnekler:

“Her nere gidersen eyle talanı

Öyle yap ki ağlatasın güleni

Bir saatte söyle yüz yalanı

El bir doğru söz söylerse inanma”

Bu dörtlükte şair, tariz sanatı ile okuyucuya öğüt vermektedir. Evet, bu dörtlükte şair sanki okuyucuya “talan eylemesini, gülenleri ağlatmasını, yalan söylemesini, başkalarının sözüne inanmamasını” öğütler gibidir. Ama şair, burada anlattıklarının tam zıddını öğütlemektedir aslında.

Tarizde sözün gelişiyle gerçek anlamların dışında, anlamın tam karşıtı bir anlam verme söz konusudur.

“Bir yetim görünce döktür dişini

Bozmaya çabala halkın işini

Günde yüz adamın vur kır dişini

Bir yaralı sarmak için yeltenme”

Bunu bu dörtlükte de görüyoruz. Şair aynı zamanda “yetime zarar verenleri, halkın işini bozanları” da eleştirmektedir. Burada verilen anlamın tam karşıtı bir anlam vardır: Yetimi incitme, halka yardım et, insanlara iyi davran…

“Gördüğüm şeyi asla sezemem

Korku bilmem hiç yalnız gezemem

İcap etse kendi adım yazamam

Kâtiplikte gayet iştiharım var”

Bu dörtlükte şair, korkak kişilerin cesur, cahil insanların bilgili görünmesini tariz sanatı ile anlatmış, böyle kişileri üstü kapalı bir şekilde eleştirmiştir.