Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü varsa daha sonraki hecelerinde de ince bir ünlü; ilk hecesinde kalın bir ünlü varsa daha sonraki hecelerinde de kalın bir ünlü bulunur. Buna büyük ünlü uyumu denir.
“Buranın güzellikleri saymakla bitmez.” cümlesindeki bütün sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaktadır. “Buranın” sözcüğünün ilk ve sonraki hecelerinde kalın ünlüler (u, a, ı) bulunmaktadır. “Güzellikleri” sözcüğünün ilk hecesinde “ü” ince ünlüsü vardır. Diğer hecelerdeki “e, i” ünlüleri de incedir. “Saymakla” sözcüğünün tüm hecelerinde kalın ünlüler, “bitmez” sözcüğünün bütün hecelerinde ise ince ünlüler vardır.
“Eriğin ekşimtırak bir tadı vardı.” cümlesinde “ekşimtırak” sözcüğü büyük ünlü uyumuna uymaz. İlk hecede “e” ince ünlüsü vardır. İkinci hecede yine ince bir ünlü olan “i” bulunmasına karşın, sonraki hecelerde “ı, a” kalın ünlüleri vardır. Dolayısıyla “ekşimtırak” sözcüğü büyük ünlü uyumuna uymaz.
“Anne, elma, kardeş, hangi, şişman, dahi, inanmak…” gibi çok az sayıda Türkçe sözcük, asıl şekilleri bozulduğu için büyük ünlü uyumuna aykırı durumdadır.
-
Aslı “ana” iken “anne” olmuştur.
-
Alma > elma,
-
Karındaş > kardaş > kardeş
-
Kangı > hangi…
Büyük ünlü uyumu alıntı kelimeler için söz konusu değildir:
ahenk, badem, ceylân, çapari, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, kiraz, kitap, liman, limon, maden, manifatura, metal, meydan, mikrop, minare, model, nişan, nişasta, pehlivan, rüzgâr, selâm, terazi, tercüman, tezgâh, tiyatro, valiz, vida, viraj, yadigâr, ziyafet, ziyaret. Ancak bazı alıntı sözler büyük ünlü uyumuna uydurulmuştur: duvar (< di:va:r), kalıp (< ka:lib), pırlanta (< brillante), surat (< su:ret).
Dilimizdeki -daş (-taş), -gil, -ken, -ki, -leyin, -(ı, i, u, ü)mtırak, -(ı, i, u, ü)yor ekleri de bu kurala uymaz:
gönüldaş, meslektaş; dayımgil, baklagiller; çalışırken, durmazken; akşamki, yarınki; akşamleyin, sabahleyin; ekşimtırak, yeşilimtırak; geliyor, gülüyor, içiyor, örüyor.
Çok iyi anladım kolay.
Çok teşekkür ederim.
Belki anlamadım.
Çok sağolun.
Çok güzel anlatmışsınız iyi bir çalışma kısa ve öz olmuş teşekkürler.
Bence de.
Evet kısa ve öz olmuş.
Çok teşekkürler.
Çok güzel anlatmışsınız çok teşekkürler.
Teşekkürler, çok kapsamlı bir çalışma olmuş. Çok işime yaradı.hem anladım hem yazdım. Sağ olun!
Çok güzel olmuş teşekkürler.
Evet çok güzel olmuş ve çok bilgilendirici, Allah onların yardımcısı olsun, teşekkürler.
Teşekkürler.
Sağolun çok güzel olmuş.
Çok sağ olun.
Çok teşekkürler.
Teşekkürler.
Teşekkürler.
Ne biçim bir şey bu!
Bir şey anlamadım desem! :(
Ben önce büyük ünlü uyumunu mu yoksa küçük ünlü uyumunu mu arayacağım? Bilmiyorum lütfen biri beni bilgilendirsin.
Önce büyük ünlü uyumu aranır, uyarsa küçük ünlü uyumu aranır.
Allah ne muradınız varsa versin :)
Teşekkürler.
Daha az yazsaydınız.
Teşekkürler.
Güzel.
Çok güzel olmuş ellerinize sağlık teşekkür ederim :D
Güzel bir site.
Teşekkürler.
Çok güzel olmuş.
Çok güzel olmuş sağolun.
Çok güzel anlatılıyor teşekkürler.
Güzel olmuş sağolun.
Ödevime yardımcı oldu çok teşekkürler, hazırlayanın ellerine sağlık.
Yani fena olmamış, yine de güzel.
Çok teşekkürler.
Anladım sağ olun.
İşime yaradı sağ olun.
Çok teşekkürler, güzel bir anlatım olmuş.
Anlamadım.
Süper ötesi :D
Çok teşekkürler.