Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle (tümce) denir. Cümle, özne ve yüklem gibi temel; nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümleci gibi yardımcı ögelerden oluşur. Şimdi cümlenin ögelerine tek tek değinelim. 1. YÜKLEM Cümlede kip ve zaman bildirerek yargıyı ortaya koyan temel unsurdur. Yüklem, tek başına cümle özelliği gösterir. Diğer ögeler yüklemin tamamlayıcı ögeleridir. Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir öğeye soru soramayız. Onu çekimli durumda bulunan sözcüklerden anlarız. Örneğin; “Anlıyorum” sözcüğü “anlamak” eyleminin şimdiki zamanla çekimlendiğini gösteriyor. Öyleyse yargı bildiriyor demektir. Dolayısıyla bu, bir cümledir. “Bugün mutfakta anneme yardım ettim.” cümlesindeki altı çizili söz birleşik fiil olduğu için, “Çiftçinin ambarı sabanın ucundadır.” cümlesindeki altı çizili söz isim tamlaması olduğundan, “Türkçe dersimize giren kişi genç bir öğretmendi.” cümlesindeki altı çizili kısım ise sıfat tamlaması olduğundan bölünemez ve bu şekilde yüklem olur. 2. ÖZNE Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da oluş içinde bulunan öğedir. Cümlenin temel öğesidir. Ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir. Cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız. Ancak özellikle “ne” sorusu, nesneyi bulmak için de sorulduğundan, biz özne sorusunu yükleme değişik biçimde sorarız. Örneğin; “Bu elbiseyi annem aldı.” cümlesinde “aldı” yüklemdir. Özneyi bulmak için yükleme “Alan kim?” diye soruyoruz. Cevap olarak “annem” geliyor. Öyleyse cümlenin öznesi bu sözcüktür. Cümlede özne yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, açık olarak verilebileceği gibi, yüklemin çekiminden de çıkarılabilir. Cümlede olmayan, yüklemdeki kişi eklerinden anlaşılan bu tür öznelere “gizli özne” adı verilir. “Ders çalışmana yardım ederim.” cümlesinin yüklemi “yardım ederim” sözcüğüdür. Özneyi bulmak için “Yardım eden kim?” diye soruyoruz, “Ben” cevabı geliyor; ancak bu söz cümlede yok, biz bunu yüklemin bildirdiği kişiden çıkarıyoruz. Öyleyse bu cümlenin öznesi gizli öznedir. Bu özne cümlede var olan ögelerden biri sayılmaz. Yani “Gördüm.” cümlesinde öznenin “ben” olduğu görülse bile bu cümle sadece yüklemden oluşmuş sayılır. Bazı cümlelerde işi yapan belli değildir. Bu cümlelerde işten etkilenen öğe sözde özne kabul edilir. “Sokaklar çok güzel temizlendi.” cümlesinde işi yapan belli değildir. Ama işten etkilenen öğe vardır. “Temizlenen ne?” sorusu bize “sokaklar” sözcüğünü veriyor. Bu şekildeki öznelere sözde özne denir. Bazı cümlelerde ise özne bulunmaz. Yani eylemi yapan bazen belli değildir. “Yağmurlu havalarda geziye gidilmez.” cümlesinde “gidilmeyen ne, gidilmeyen kim?” gibi sorulara cevap alınmaz. Öyleyse cümlenin öznesi yoktur. 3. NESNE Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen öğedir. Yükleme sorulan “kimi, neyi, ne” sorularına cevap verir. Nesneler hâl ekini alıp almamalarına göre iki grupta incelenir. a. Belirtili Nesne Nesne görevinde bulunan söz, “-i” hâl ekini almışsa, nesneye belirtili nesne denir. “Kitabı öğretmenden aldı.” cümlesinde “kitabı” nesnesi “-i” hal eki aldığından belirtili nesnedir. b. Belirtisiz Nesne Nesne görevinde bulunan söz “-i” hâl ekini almamışsa buna, belirtisiz nesne denir. “Akşama kadar odasında kitap okudu.” cümlesinde “kitap” nesnesi bu eki almamış ve belirtisiz nesne olmuştur. 4. DOLAYLI TÜMLEÇ Yüklemin yöneldiği, bulunduğu, çıktığı yeri gösteren öğedir. Yükleme sorulan “-e”, “-de” ve “-den” hâl eklerini alan sorulara aynı ekleri alarak cevap veren sözcük ya da söz öbekleri dolaylı tümleç görevinde bulunur. Soruların ve cevapların aynı ekleri alması zorunluluğu, bunun diğer ögelerle karışmasına engel olur. “Çözemediği soruları bana sorar.” cümlesinde altı çizili öğeyi bulabilmek için yükleme “kime” sorusunu soruyoruz. Soru da cevap da aynı eki almış. Öyleyse “bana” sözü dolaylı tümleçtir. “Akşama eve geç kalmayın.” cümlesinde altı çizili sözcük de “-e” hâl ekini almıştır. Ancak bu ögeyi bulmak için yükleme “ne zaman” sorusunu soruyoruz. Görüldüğü gibi soru hâl eki almadan soruluyor. Öyleyse bu, “-e” hâl eki almış olmasına rağmen dolaylı tümleç değildir. Aynı durumu “-de” ve “-den” eklerinde de görebiliriz. “Sabah erkenden dağa çıkacağız.” “Öğrenciler henüz dersten çıkmadı.” “Okulun bahçesinde top oynadık. cümlelerindeki altı çizili sözler dolaylı tümleçtir. 5. ZARF TÜMLECİ Yüklemin zamanını, durumunu, miktarını, yönünü, koşulunu vb. bildiren ögelerdir. Bunların her biri değişik bir soruyla bulunur. “Yazın bol bol kitap okuyacağım.” cümlesindeki altı çizili zarf “ne zaman”, “Arabamız engebeli yolda ağır ağır ilerliyordu.” cümlesinde altı çizili zarf “nasıl”, “Çocuğun dersleri şaşılacak kadar iyiydi. cümlesindeki altı çizili zarf “ne kadar”, “Ayakkabıları içeri alın.” cümlesindeki altı çizili zarf “nereye” sorusuna cevap vermiştir. Yükleme sorulan bu sorulara cevap veren ögeler daima zarftır. CÜMLE VURGUSU Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. Biz konuşurken, önemsediğimiz ögeyi cümlenin herhangi bir yerinde ses tonumuzu yükselterek vurgulayabiliriz. Ancak yazıda bunu yapamayacağımızdan, vurgulamak istediğimiz öğeyi yükleme yaklaştırırız. Yani cümlede yükleme en yakın öğe, en çok vurgulanan öğedir. “Babam bizi dün fuara götürdü.” cümlesinde yükleme en yakın olduğu için dolaylı tümleç, “Babam bizi fuara dün götürdü.” cümlesinde yükleme en yakın olduğu için zarf tümleci; “Babam fuara dün bizi götürdü.” cümlesinde yükleme en yakın olduğu için nesne; “Dün fuara bizi babam götürdü.” cümlesinde yükleme en yakın olduğu için özne vurguludur. ARA SÖZ Cümleyi söylerken söz arasına sıkıştırılan, bazen bir öğenin açıklayıcısı, bazen cümle dışı unsur olan söz veya söz öbeklerine ara söz denir. “Büyüdüğüm o güzel şehri, Bursa’yı, asla unutamam.” cümlesinde “Bursa’yı” ara sözü cümlenin nesnesinin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır. Ara söz daima açıkladığı öğeden sonra gelir. Ayrıca Bkz. Cümlenin Öğeleri Konu Testleri
Ben lise öğrencisiyim. Performans ödevim bu konu üzerineydi. Gerçekten çok yardımcı oldu. Hem de 8.sınıf konularını pekiştirmiş oldum.Yanıtla
Dolaylı tümleçin eklerini kime, nereye, nerede gibi soruları yazmamışsınız ayrıca bizim hoca daha iyi anlatıyor. Ama yine de güzel.Yanıtla
“Sen bu gün babamı vuranı tutmazsan, ben seni öldüreceğim! demiş” cümlenin öğeleri neler, lütfen yardımcı olun :(Yanıtla
Saksılarda al, beyaz, koyu kırmızı sardunya, küpeçiçeği, karanfil. cümlesinin öğeleri nelerdir?Yanıtla
Bu cümle eksiltili cümle, sonu gelmemiş ve yüklemi yok. Bu sebeple yüklemsiz bir cümle ögelerine ayrılamaz, cümlenin yüklemi olarak var sözcüğü kullanılsaydı saksılarda dolaylı tümleç al…………….. karanfil kısmı özne var ise yüklem olurdu.
Çok süper olmuş, nerede arasam buldum. Size ne kadar teşekkür etsem azdır, çok teşekkür ederim.Yanıtla
Çok güzel olmuş ellerinize sağlık, gerçekten çok yardımcı oldunuz. Sayenizde ödevden kurtuldum. :-)Yanıtla
Çok sağolun yarın, TEOG’a gireceğim, bu konuyu anlamamıştım sizin sayenizde anladım. ALLAH razı olsun.Yanıtla
Yarın sınav var. Haziran 1 olmuş hala sınavlar var, Haziranın 6’sında bitecek ama siz varken bize bir şey olmaz inşallah. Teşekkürler.Yanıtla
Teşekkürler çok güzel olmuş. Yarın yazılım var ve bana çok faydası olacağını düşünüyorum, ellerinize sağlık. Bu arada aynen haziranda sınav yapıyor hocalar. 6 Haziran yarın daha sınavım bitmedi ne zaman bitecekse… Ellerinden gelse okulu hiç kapatmayıp sınav yapacaklar bu hocalar. Bunaldım artık biz de insanız ama.Yanıtla
Sıfatları da koysaymışsınız keşke hocam, sıfatlar nesneyi, zarflar da özneyi mi etkiler? Şimdiden sağ olun.Yanıtla
Ben 8.sınıfım, yarın TEOG Sınavım var. Ögeler konusunu anlamamıştım, sizin sayenizde öğrenmiş oldum. Teşekkür ederim :)Yanıtla
Yazin bol bol kitap okuyacagim cumlesinde yazin zarf tumlecidir demissiniz peki bol bol ne oluyor bu durumda ? Ne zamaan yazin, ne kadar bol bol sorularina yanit veriyor…Yanıtla
Allah razı olsun çok işime yaradı, yapanın ellerine sağlık onun sayesinde Türkçe sınavından iyi aldım 8.sınıf.Yanıtla
Ben lise öğrencisiyim ve hocamız bize sıfat fiil öbeği, bağ fiil, bağlama öbeği gibi konuları anlatıyor. Neden hiçbir site bunlara değinmiyor da basitçe geçiyor?Yanıtla
Tamam konuyu güzelce anlatmışsınız da bir cümlede birden fazla nesne veya yüklem olabilir mi, bu sorunun cevabını merak ediyorum bunu açıklasanız?Yanıtla
Birden fazla nesne olabilir ancak sıralı veya bağlı cümle değilse yüklem sadece bir tane olur. Cümlede kaç yargı varsa o kadar yüklem var demektir.
Proje ödevim bu konu üzerindendi çok yardımcı oldunuz hazırlayan ve emeği geçenlere teşekkürler.Yanıtla
Merhaba Hocam. “O kazadan sonra suyu bardakta bile görmeye dayanamıyorum artık.” cümlesinin ögelerini bulabilir misiniz? Acil ödevim var teşekkür ederim.Yanıtla
dayanamıyorum: Yüklem Ben: Gizli özne O kazadan sonra: Zarf tümleci suyu bardakta bile görmeye: Dolaylı tümleç artık: Zarf tümleci
Merhaba hocam çok güzel anlatmışsınız ellerinize sağlık. Benim Türkçe öğretmenim ödev verdi cümlenin öğelerinin Türkçede önemi nedir diye, yardımcı olursanız sevinirim şimdiden teşekkürler.Yanıtla
“Belli ki çok yorulmuştu.” cümlesini ögelerine ayırır mısınız? Çok önemli lütfen yardım eder misiniz? Yanıtla
2 gün sonra TEOG sınavına gireceğim. Eksik olduğum konuların hepsini anladım. Çok teşekkürler. Yanıtla