Edebiyatta İlkler

TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER

• İlk yazılı ürünler, Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin – Orhun Yazıtları
• Orhun Yazıtlarını ilk okuyup çözümleyen – Danimarkalı bilgin Thomsen’dır.
• İlk Mesnevi, İlk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz – Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig (11.yy)
• İlk sözlük – Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lügati’t Türk’üdür.
• İlk biyografik eser – Ali Şir Nevai’nin – Mecalis’ün Nefais
• Tasavvuf alanında ilk şair – Ahmet Yesevi’dir. ( ? 1166 )
• İlk anı türü örneği – Babür Şah – Babürname’dir.
• İlk gezi türüyle eser – Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’dir.
• İlk fabl örneği – Şeyhi’nin Harname’sidir.
• Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi ve şarkıyı icat eden: Nedim’dir.
• İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık
• İlk roman çevirisi – Fenelon’dan – Telemak (Yusuf Kamil Paşa)
• İlk roman örneği – Şemsettin Sami – Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat.
• İlk edebi roman – Namık Kemal – İntibah ( Sergüzeşt-i Ali Bey)
• İlk tarihi roman – Namık Kemal – Cezmi (1880)
• İlk köy romanı – Nabizade Nazım – Karabibik  (1890)
• İlk realist roman – Recaizade Mahmut Ekrem – Araba Sevdası.
• İlk psikolojik roman – Mehmet Rauf – Eylül’dür.
• İlk modern roman örnekleri –Halit Ziya Uşaklıgil – Mai ve Siyah – Aşk-ı Memnu.
• İlk tezli ( bir görüşü savunan ) romanımız – Nabizade Nazım – Zehra.
• İlk öykü örneklerini – Ahmet Mithat Efendi – Letaif-i Rivayat (Bilinene göre ilk)
• Batılı anlamda ilk öyküye örnek – Samipaşazade Sezai – Küçük Şeyler.
• İlk tiyatro çevirileri – Ahmet Vefik Paşa – Moliere’den yapmıştır.
• Sahneye konulan ilk tiyatro eseri – Namık Kemal – Vatan Yahut Silistre.
• Şinasi’nin Edebiyata kazandırdığı ilkleri şunlardır:
• İlk batılı anlamda tiyatro “Şair Evlenmesi” (1859)
• Şinasi’nin ilk şiir çevirileri – Racine, Lamartine ve Fenelon’dandır.
• Şinasi’nin ilk ilk fabl çevirileri – Fransız şair La Fontaine’dendir.
• İlk makale örneği – Mukaddime ( Tercüman-ı Ahval’de yayımlandı.)
• Noktalama işaretlerini ilk kullanan kişi Şinasi’dir.
• İlk özel gazete – Tercüman-ı Ahval (1860) Şinasi ve Agâh Efendi
• İlk epik tiyatro örneği – Haldun Taner – Keşanlı Ali Destanı’dır.
• İlk uyaksız şiir – Abdülhak Hamit Tahran yazmıştır.
• Divan şiirinin ilk şairi – Hoca Dehhani’dir.
• İlk pastoral şiir örneklerini – Abdülhak Hamit Tahran – Sahra’da vermiştir.
• İlk resmi gazete – Takvim-i Vakayi (1831)
• İlk yarı resmi gazete – Ceride-i Havadis (1840)
• İlk dergi örneği – Münif Paşa Mecmua-ı Fünun’dur.
• İlk mizah dergisi – Teodor Kasap’ın çıkardığı “Diyojen”.
• İlk antoloji – Harabat (Ziya Paşa)
• İlk günlük ( batılı anlamda ) Direktör Ali Bey “Seyahat Jurnali”
• Yer adları bakımından zengin sözlük – “Lehçe-i Osmanî” – Ahmet Vefik Paşa
• Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz – Fuat Köprülü
• Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden – Mehmet Emin Yurdakul

BATI EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ YAZARLAR VE ESERLERİ

• Eflatun: Devlet, Kanunlar, Ziyafet, Sokrates’in Savunması
• Homeros: İlyada, Odisse
• Sophokles: Kral Oidipus, Elektra, Trakhisli Kadınlar
• Heredotos: Tarih
• Çiçero: Nutuklar, Hitabet, Cumhuriyet, Dostluk
• Vergilius: Bocilica, Georgeia
• Seneca: Dialoglar, Troialılar, Agomennon
• Dante: Divinia Commedia ( İlahi Komedya )
• Ariosta: Çılgın Orlando
• Tasso: Kurtarılmış Kudüs, Aminta
• Cervantes: Don Quijote ( Don Kişot )
• Montaigne: Denemeler
• F. Bacon: Denemeler
• Cornielle: Le Cid, Horace
• Racine: Andromaque, Phedre
• Moliere: Gülünç Kibarlar, Tartuffe, Zoraki Hekim, Cimri, Hastalık Hastası
• La Fontaine: Fabller
• Pascal: Düşünceler
• Montesquieu: Kanunların Ruhu, İran Mektupları
• Voltaire: Henriade, Zadig
• J.J Rousseau: İtiraflar, Toplum Sözleşmesi, Emile
• Lamartine: Şairine Düşünceler, Graziella
• V. Hugo: Hemani, Sefiller, Notr Dame de Paris, Cromwell, Cezalar
• Balzac: Eugenie Grandot, Goriot Baba, Vadideki Zambak
• Stendhal: Kırmızı ve Siyah, Parma Manastırı
• Flaubert: Madam Bovary, Salambo, Duygusal Eğitim, Üç Hikâye
• A. Daudet: Değirmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikâyeleri, Sapho
• E. Zola: Meyhane, Germinal, Deneysel Roman, Nana
• Maupassant: Güzel Dost, Tombalak, Ayışığı, Küçük Roque
• Baudelaire: Kötülük Çiçekleri
• Albert Camus: Veba, Yabancı, Düşüş
• Shakespeare: Venedik Taciri, Hamlet, Romeo ve Juliet, Othello, Kral Lear
• Milton: Kaybolmuş Cennet
• Daniel Defoe: Robinson Crusoe
• C. Dickens: Antikacı Dükkânı, David Copperfield
• Goethe: Faust
• Schiller: Don Carlos, Wilhelm Tell
• Puşkin: Maça Kızı, Çingeneler, Yüzbaşının Kızı
• Gogol: Müfettiş, Kumarcılar, Ölü Canlar
• Dostoyevski: Suç ve Ceza, Budala, Karamazov Kardeşler
• Tolstoy: Savaş ve Barış, Anna Karanina, İvan İlyiç’in Ölümü, Hacı Murat
• Gorki: Ana
• İbsen: Hortlaklar, Halk Düşmanı
• E. Allan Poe: Kuzgun, Annabel Lee, Canlar
• Mark Twain: Missisipi’de Hayat, Tom Sawyer’in Maceraları
• Jack London: Uçurum Halkı, Martin Eden, Vahşetin Çağrısı
• E. Hemingway: Çanlar Kimin İçin Çalıyor, Silahlara Veda
• J. Steinbeck: Gazap Üzümleri, Fareler ve İnsanlar, Sardalya Sokağı.

TÜRK EDEBİYATINDAN İLKLER

1.   Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleri: 8.yy’da yazılan Orhun Abideleri
2.   İlk anı: Moğol imparatoru Babürşah’ın Babürname’si
3.   İlk bibliyografya: Kâtip Çelebi’nin yazdığı Keşfü’z Zünun
4.   Türk edebiyatının ilk tasavvuf şairi:  Ahmet Yesevi
5.   Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı: Süleyman Paşa’nın yazdığı Sarf-ı Türki
6.   Edebiyatımızda gezi türünün ilk örneği: Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi
7.   Edebiyatımızda ilk Fabl Örnekleri: Şeyhi’nin Harname’si
8.   Batılı anlamda ilk Fabl Örnekleri: Şinasi tarafından verildi
9.   İlk çeviri roman: Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan yaptığı Telemak çevirisidir.
10.  İlk yerli roman: Şemsettin Sami’nin Taaşşuk u Talat ve Fitnat (1872)
11.  İlk edebi roman: Namık Kemal’in İntibah eseridir. (1876)
12.  İlk tarihi roman: Namık Kemal Cezmi adlı eseri ( 1880 )
13.  İlk köy roman: Nabizade Nazım’ın Karabibik eseridir. (1890)
14.  İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası.
15.  İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un yazdığı Eylül adlı eser (1901)
16.  İlk Modern roman örnekleri: Halit Ziya Uşaklıgil Mavi ve Siyah, Aşk-ı Memnu
17.  İlk tezli (bir görüşü savunan) roman: Nabizade Nazım’ın Zehra’sıdır. (1896)
18.  İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet (1870-1895)
19.  Batılı anlamda ilk öykü: Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler’idir. (1892)
20.  İlk tiyatro çevirisi: Ahmet Vefik Paşa’nın Fransız Moliere’den yaptığı çevirilerdir.
21.  Sahnelenen ilk tiyatro: Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre.
22.  Batılı anlamda ilk tiyatro: Şinasi’nin Şair Evlenmesi (1859)
23.  İlk şiir çevirileri: Şinasi’nin Racine-Lamatine, Fenelon’dan yaptığı çevriler (1859)
24.  İlk makale: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval’de yayımladığı Mukaddime
25.  İlk atasözleri kitabı: Şinasi Durub-ı Emsal-i Osmaniye
26.  İlk noktalama işaretleri: Şinasi (1859)
27.  İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi, Tercüman-ı Ahval (1860)
28.  Edebiyat sözcüğünü bizde ilk kullanan: Şinasi’dir.
29.  İlk Epik Tiyatro: Haldun Taner’in Keşanlı Ali Destanı (1964)
30.  İlk divan şairimiz: Hoca Dehhani (13 yy.)
31.  İlk resmi gazete: Takvim-i Vakayi (1831)
32.  İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)  W. Churchill
33.  İlk antoloji: Ziya Paşanın Harabat’ı
34.  İlk Pastoral şiir: A.Hamit Tahran-Sahra
35.  Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan: A.Hamit (Eşber ve Sardanapal)
36.  Heceyle Yazılan ilk manzum tiyatro eseri: A.Hamit-Nesteren
37.  İlk Bibliyografya: Keşfü’z-Zünün-Katip Çelebi
38.  İlk hamse yazarı: Ali Şir Nevai
39.  İlk tezkire: Ali Şir Nevai’nin  Mecalisü’n-Nefais
40.  İlk Mizah dergisi: Diyojen, Teodor Kasap
41.  İlk fıkra yazarı: Ahmet Rasim
42.  Bilinen ilk Türk yazarı: Yollug Tigin ve Vezir Tonyukuk
43.  Türkçe yazılan ilk kitap: Kutadgu Bilig
44.  İlk siyasetname: Kutadgu Bilig
45.  İlk Mensur şiir örneklerini veren: Halit Ziya Uşaklıgil
46.  Şiirde ilk defa “Türk” kelimesini kullanan: M.Emin Yurdakul
47.  Dünya Edebiyatında ilk modern roman: Carvantes-Don Kişot
48.  İlk edebi bildiriyi yayınlayan topluluk: Fecr-i Ati
49.  İlk seyahatname: Mir’atü’l Memalik – Ali Seydi Reis
50.  İlk edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi
51.  Batılı anlayıştaki edebiyat tarihçimiz: Fuat Köprülü
52.  Dünya Edebiyatındaki ilk hikâyeci ve eseri: Boccaio Decameron
53.  İlk natüralist eserimizin yazarı:  N.Nazım Zehra
54.  Türkçenin ilk dilbilgisi kitabı: Süleyman Paşa – Sarf-i Türk
55.  Divan edb. “Mahallileşme” akımının temsilcisi: Nedim
56.  Şarkıyı icad eden: Nedim
57.  İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi: Kamus’ül A’lam
58.  İlk Türkçe sözlük: Şemseddin Sami Kamus-ı Türki
59.  İlk Özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey – Lehçetü’l Hakayık
60.  Trajedi türünde ilk eser veren: Ali Haydar Bey
61.  Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin: Orhun Abideleri
62.  Edebiyatımızda objektif-eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklaya: R.Mahmut Ekrem
63.  Milli dönemin açılmasına öncülük eden: Mehmet Emin Yurdakul
64.  Türkçenin zengin, güçlü bir dil olduğunu savunan ilk eser: Divan-ı Lugat-it Türk
65.  Konuşma dilinde yazılmış ilk hikâyenin yazarı: Ömer Seyfettin
66.  Kadın sorununun ilk kez işlendiği roman: A.Mithat – Henüz On Yedi Yaşında
67.  Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler
68.  Kurtuluş Savaşımızı doğrudan işleyen ilk roman: Ateşten Gömlek
69.  Hikâyede gerçek anlamda Anadolu’yu işleyen: Refik Halit–Memleket Hikâyeleri
70.  Edebiyatımızın ilk kafiyesiz şiiri yazan: A. Hamit Tarhan–Validem
71.  İlk köy şiiri: Muallim Naci – Köylü Kızların Şarkısı
72.  İlk Alfabemiz: Göktürk alfabesi
73.  Tekke şiirimizin babası: Ahmet Yesevi
74.  İlk Türk destanı: Alp Er Tunga
75.  Bizde Batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan: Namık Kemal
76.  İlk kadın romancımız: Fatma Aliye Hanım
77.  Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa
78.  Dünyanın bilinen ilk destanı: Sümerlerin Gılgamış Destanı
79.  Okullar için hazırlanan ilk edebiyat kitabı: R.Mahmut Ekrem – Talim-i Edebiyat
80.  Dünyada Komedi türünün ilk büyük ustası: Aristofanes
81.  Dünyada Trajedi türünün ilk büyük ustası: Aiskylos (Aşil)
82.  İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı: A. Vefik Paşa
83.  Deneme türünün kurucusu: Montaigne
84.  En başarılı psikolojik roman yazarımız: Peyami Sefa
85.  İlk psikolojik roman ve yazarı: Mehmet Rauf –Eylül
86.  İlk çocuk şiirlerini yazan: Tevfik Fikret – Şermin