Öne Çıkanlar İndirme linki sayfanın altındadır. I. TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER A. İSLAMİYET ÖNCESİ VE İSLAMİ DÖNEM (DİVAN VE HALK EDEBİYATI) İlk alfabe: Göktürk (Orhun) alfabesi Bilinen ilk Türk şairi: Arpınçur Tigin İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin Bilinen en eski ve ilk destanımız: “Alp Er Tunga Destanı” Türkçenin ilk yazılı belgeleri: “Orhun Yazıtları” (Türk adının geçtiği ilk metindir bu yazıtlar. “Orhun Yazıtları”, söylev türünün ilk örneğidir.) İslami dönem Türk edebiyatının ilk edebi eser örneği: “Kutadgu Bilig”dir. İlk Türkçe didaktik şiirler bu yapıttadır. Aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk yapıttır. İlk mesnevi örneğidir. İlk siyasetname örneğidir. İlk İslami Türk destanı: “Satuk Buğra Han Destanı” Sagu türünün ilk örneği: “Alp Er Tunga Sagusu” Türkçenin bilinen ilk sözlüğü: “Divanü Lü- gati’t-Türk” Dede Korkut’tan ilk bahseden: “Camiü’t- Tevarih” adlı yapıtında ünlü tarihçi Reşidüddin’dir. Arap harfleriyle ilk neşreden Kilisli Muallim Rıfat Bilge’dir. Yeni harflerle ilk neşrini yapan Orhan Şaik Gökyay’dır. Türkçe ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi Divan sahibi ilk sanatçı: Yunus Emre Divan edebiyatının ilk temsilcisi: Hoca Dehhani Tasavvuf konusunda yazılan ilk eser: “Divan-ı Hikmet” Edebiyatımızın ilk aşk mesnevisi: Şeyyat Hamza’nın “Yusuf u Züleyha”sı Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk eser: Ahmet Fakih’in yazdığı “Çarhname”si İlk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis’in “Miratü’l- Memalik”i / Babürşah’ın “Babürname”si Antoloji türünün ilk örneği: Ömer b. Mezid’in 1437’de hazırladığı “Mecmuatü’t – Nezair” Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa İlk şehrengiz: Mesihi Hamse sahibi ilk sanatçı: Ali Şir Nevai İlk edebi mektup: Fuzuli’nin “Şikâyetname”si Anadolu sahasında hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi İlk bibliyografya yazarımız: Kâtip Çelebi – “Keşfü’z- Zünun” Şairlerle ilgili yazılan ilk tarafsız ve alfabetik tezkire: Latifi İlk şairler tezkiresi: Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n-Nefais”i Anadolu sahasında ilk şuara tezkiresi: Sehi Bey’in “Heşt Behişt”i İlk edebi anı: Babürşah’ın “Babürname”si Divan edebiyatında çocuklar için yazılan ilk eser: Nabi’nin “Hayriye”si İlk şarkı örnekleri: Naili Matbaada basılan ilk yapıt: “Vankulu Lügati” Türkçe ilk mevlit: Süleyman Çelebi’nin “Vesiletü’n-Necat” adlı yapıtı B. TANZİMAT EDEBİYATI İlk edebi ve felsefi çeviri: Münif Paşa’nın “Muhaverat-ı Hikemiye”si İlk çeviri roman: Yusuf Kemal Paşa’nın Fransız yazar Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı roman İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831) İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840) Batılı anlamda ilk günlük örneği: Direktör Ali Bey’in yazdığı “Seyahat Jurnali” İlk Türk gazetecisi: Şinasi Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” Noktalama işaretlerini düzyazıda ilk kez kullanan: Şinasi İlk makale: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki “Mukaddime” başlıklı yazısı İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi’nin çıkardığı Tercüman-ı Ahval Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazan: Şinasi İlk tezli roman örneği: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı yapıtı Sahnelenen ilk tiyatro yapıtı: Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre”si İlk hikâye denemesi: Emin Nihat Bey’in “Müsameretname”si İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif-Rivayet”i Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmanî Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir” yazısı, ilk eleştiri yapıtı “Tahrib-i Harabat” İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi”si İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin yazdığı “Köylü Kızların Şarkısı” İlk kafiyesiz şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın yazdığı “Validem” Yabancı ülkede geçen bir macerayı anlatan ilk tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Finten”i Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Eşber”i Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren”i İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra”sı İlk edebiyat teorisi yapıtı: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat”ı İlk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi’nin “Esrar-ı Cinayet” adlı romanı Türk romancılığında ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Efendi’nin roman kahramanı olan Felatun Bey Batılı anlamda ilk antoloji: Ziya Paşa’nın üç ciltlik “Harabat”ı Türk tiyatrosunda Batı’dan eser uyarlamayı ilk kez yapan: Ahmet Vefik Paşa Türkçe sözlük adını ilk kullanan, ilk yerli roman olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”ı yazan: Şemsettin Sami İlk tarih ve coğrafya ansiklopedimiz: Şemsettin Sami’nin yazdığı “Kamusü’l Alam” İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik”i İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası” Çocuklara yönelik ilk dergi: 1869’da çıkan Mümeyyiz Edebiyat tarihi adıyla yazılan ilk eser: Abdülhalim Memduh’un “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”si İlk kadın romancı: Fatma Aliye Hanım Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızın ilk kadın şairi: Nigar Hanım İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen İlk mizahi sözlük: Direktör Ali Bey’in “Lehçetü’l-Hakayık”ı İlk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazım’ın “Zehra”sı İlk dergi: Münif Paşa’nın çıkardığı Mecmua-ı Fünun C. SERVETİFUNUN EDEBİYATI VE FECRİATİ EDEBİYATI İlk edebi beyannameyi yayımlayan: Fecriati Topluluğu İlk mensur şiir: Halit Ziya’nın “Mensur Şiirler”i İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” romanı Sone’yi ilk kez kullanan: Süleyman Nesip Anjambmanı ilk kullanan şair: Tevfik Fikret Çocuklar için yazılmış ilk şiir kitabı: Tevfik Fikret’in “Şermin” yapıtı İlk önemli fıkra yazarı: Ahmet Rasim D. MİLLİ EDEBİYAT VE CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI İlk çocuk romanı: Mahmut Yesari’nin “Bağrı Yanık Ömer” yapıtı Röportaj türünün ilk örneği: Ruşen Eşref Ünaydın’ın “Diyorlar ki” adlı yapıtı Batılı anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Köprülü “Milli Edebiyat” ifadesi ilk kez kullanılan: Genç Kalemler Türk sözcüğünü ilk kullanan şair: Mehmet Emin Yurdakul Dış Türkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun “Gönül Hanım” adlı romanı Cumhuriyet dönemi köy romancılığının ilk örneği: Yakup Kadri’nin “Yaban” romanı İlk Türk sosyologu: Ziya Gökalp “Orhun Abideleri”nden ilk söz eden Türk: Necip Asım (İkdam gazetesi 200.sayı) İlk otobiyografik roman: Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” (Dünya roman tarihinde kahramanın adı verilmeyen ilk romandır.) İlk TDK roman ödülü: “Suçumuz İnsan Olmak” (1957) adlı yapıtıyla Oktay Akbal İlk TDK şiir ödülü: “Delice Böcek” şiiriyle Fazıl Hüsnü Dağlarca Batı nazım şekillerini ilk defa kullanan şairimiz: Edip Ayel (1894-1957) İlk fütürist (gelecekçi) sanatçımız: Ercüment Behzat Lav Köyden şehre göçü ilk kez işleyen: Orhan Kemal Heceyle yazılmış, sanat değeri taşıyan ilk manzum piyes: Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” adlı oyunu İlk postmodern roman: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” adlı romanı İlk monolog tarzıyla yazılmış ilk roman: Adalet Ağaoğlu’nun “Bir Düğün Gecesi” romanı Hikâyede gerçek anlamda Anadolu’yu işleyen ilk yazar: Refik Halit Karay Serbest ölçüyü kullanan ilk şair: Nazım Hikmet Tiyatroda ilk kadın oyuncu: Afife Jale (Hüseyin Cahit’in yazdığı “Yamalar” adlı oyunda oynamıştır.) İlk epik tiyatro: Haldun Taner’in “Keşanlı Ali Destanı” adlı yapıtı II. DÜNYA EDEBİYATINDAKİ İLKLER İlk roman örneği: Rebelais – “Gargaunta” İlk modern roman: Cervantes – “Don Kişot” İlk tarihi roman: W.Scott – “Waverley” İlk psikolojik roman: Madam de La Fayette – “Princesse de Cleves” İlk öykü örneği: G. Boccacio – “Decameron” Olay öyküsünün öncüsü: Guy de Maupassant Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: A. Çehov Deneme türünün kurucusu: Montaigne Deneme türünün ikinci ismi: Bacon İlk biyografi yazarı: Plutarkhos Tarih türünün kurucusu: Heredot İlk büyük destan şairi: Homeros İlk trajedi sanatçısı: Aiskhylos İlk büyük komedya sanatçısı: Aristophanes İlk anı yazarı: Ksenophon – “Anabasis” İlk özdeyiş yazarı: La Rochefaucault En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset İlk fabl örneği (Batı): Aisopos (Ezop) – “Fabllar” İlk fabl örneği (Doğu): Beydaba – “Kelile ile Dimne” İlk lirik şair: Sappho Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos İlk mensur şiir: Baudelaire – “Küçük Mensur Şiirler” Klasisizmin kuramcısı: Boileau – “Şiir Sanatı” Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo – “Cromvell” yapıtının ön sözü Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo İlk realist roman: G. Flaubert – “Madam Bovary” Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola Dünyada bilinen ilk destan: Sümerlerin “Gılgamış Destanı” TÜRK EDEBİYATINDA SANATÇILARIN UNVANLARI Istırap şairi: Fuzuli, Sultanü’ş-şuara (şairler sultanı): Baki Hiciv üstadı: Nefi Hacı kalfa: Kâtip Çelebi Zevk-eğlence şairi: Nedim Lale devri şairi: Nedim Vatan şairi: Namık Kemal Hürriyet şairi: Namık Kemal Şair-i Azam: Abdülhak Hamit Tarhan Tezatlar şairi: Abdülhak Hamit Tarhan Üstat: Recaizade Mahmut Ekrem Mistik şair: Necip Fazıl Kısakürek Milli şair/Türk şairi: Mehmet Emin Yurdakul Sokağı getiren romancı: Hüseyin Rahmi Gürpınar Server Bedii: Peyami Safa Ağıtlar şairi: Recaizade Mahmut Ekrem Bayrak şairi: Arif Nihat Asya Evler şairi: Behçet Necatigil Çimdik: Yusuf Ziya Ortaç Kirpi: Refik Halit Karay Yazı makinesi: Ahmet Mithat Efendi Ölüm şairi: Cahit Sıtkı Tarancı İstanbul öykücüsü: Sait Faik Abasıyanık Halikarnas Balıkçısı: Cevat Şakir Kabaağaçlı Deli Ozan, Çamdeviren: Faruk Nafiz Çamlıbel İstanbul şairi: Yahya Kemal Beyatlı Ümmetçi şair: Mehmet Akif Ersoy Sokağı şiire getiren şair: Orhan Veli Kanık Anadolu şairi: Ömer Bedrettin Uşaklı KURTULUŞ SAVAŞINI İŞLEYEN YAZARLAR VE ROMANLAR Ahmet Hamdi Tanpınar: Sahnenin Dışındakiler Aka Gündüz: Dikmen Yıldızı Attila İlhan: Kurtlar Sofrası, Sırtlan Payı Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye Hasan İzzettin Dinamo: Kutsal İsyan İlhan Tarus: Vatan Tutkusu, Hükümet Meydanı, Var Olmak İlhan Selçuk: Yüzbaşı Selahattin’in Romanı Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu Mehmet Rauf: Halas Mithat Cemal Kuntay: Üç İstanbul Peyami Safa: Sözde Kızlar, Biz İnsanlar Samim Kocagöz: Kalpaklılar, Doludizgin Talip Apaydın: Toz Duman İçinde, Vatan Dediler, Köylüler Tarık Buğra: Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Yaban, Ankara, Sodom ve Gomore ANADOLU’YU ANLATAN YAZARLAR VE ROMANLARI Güney Anadolu, Toroslar ve Çukurova Yöreleri Orhan Kemal: Vukuat Var, Hanımın Çiftliği, Kanlı Topraklar, Bereketli Topraklar Üzerinde Yaşar Kemal: Teneke, Ortadirek, İnce Memed, Yer Demir Gök Bakır, Ölmez Otu, Demirciler Çarşısı Cinayeti Orta Anadolu Fakir Baykurt: Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Kaplumbağalar, Tırpan, Amerikan Sargısı Kemal Tahir: Sağır Dere, Kör Duman, Rahmet Yolları Kesti, Yedi Çınar Yaylası, Köyün Kamburu, Büyük Mal Talip Apaydın: Sarı Traktör, Yarbükü, Ortakçının Oğlu, Define, Yoz Duvar Ege Bölgesi Necati Cumalı: Tütün Zamanı, Yağmurlar ve Topraklar, Susuz Yaz Samim Kocagöz: Yılan Hikâyesi, Bir Karış Toprak Doğu Anadolu Ferid Edgü: Kimse, O Kemal Bilbaşar: Cemo, Memo Ömer Polat: Mahmudo ile Hazel, Saragöl Güneydoğu Bekir Yıldız: Reşo Ağa, Kaçakçı Şahan DOĞU-BATI ÇATIŞMASI, YANLIŞ BATILILAŞMA, TOPLUMSAL DEĞİŞMEYİ İŞLEYEN YAZARLAR VE YAPITLARI Ahmet Hamdi Tanpınar: Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey’le Rakım Efendi Halide Edip Adıvar: Sinekli Bakkal Peyami Safa: Fatih-Harbiye, Sözde Kızlar Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdası Reşat Nuri Güntekin: Miskinler Tekkesi, Yaprak Dökümü Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Sodom ve Gomore, Kiralık Konak KASABA YAŞAMINI ANLATAN YAZARLAR VE YAPITLARI İlhan Tarus: Yeşilkaya Savcısı Reşat Nuri Güntekin: Yeşil Gece, Kavak Yelleri Sabahattin Ali: Kuyucaklı Yusuf Samim Kocagöz: Bir Şehrin İki Kapısı OSMANLININ KURULUŞUNU ELE ALAN YAZARLAR VE YAPITLARI Kemal Tahir: Devlet Ana Tarık Buğra: Osmancık ÖNEMLİ HİCİV SANATÇILARI VE YAPITLARI Şeyhi: Harname Fuzuli: Şikâyetname Nef’i: Siham-ı Kaza Ziya Paşa: Zafername Neyzen Tevfik: Azab-ı Mukaddes EDEBİYATIMIZDA ÖNEMLİ ROMAN KAHRAMANLARI Tanzimat Edebiyatı Araba Sevdası: Bihruz Bey, Periveş, Keşfi Bey Cezmi: Cezmi, Adil Giray, Perihan, Şehriyar İntibah: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaşup Karabibik: Karabibik, Yosturoğlu, Koca İmam, Huri, Hüseyin, Eftalya Sergüzeşt: Asaf Paşa, Celal, Dilber, Taravet, Cevher Zehra: Zehra, Suphi, Sırrı Cemal Servetifünun Edebiyatı Aşk-ı Memnu: Adnan Bey, Bihter, Behlül, Nihal, Firdevs Hanım Eylül: Necip, Suat, Süreyya Kırık Hayatlar: Ömer, Behiç, Vadide, Neyyir, Leyla, Selma Mai ve Siyah: Lamia, Ahmet Cemil, Hüseyin Nazmi Mürebbiye: Dehri Efendi, Matmazel Anjel, Şem’i, Sadri Şık: Şatırzade, Şöhret Bey, Madam Potiş Şıpsevdi: Meftun Bey, Edibe Hanım, Kasım Efendi Milli Edebiyat Yaprak Dökümü: Ali Rıza Bey, Hayriye Hanım, Ferhunde, Leyla, Necla, Fikret Ateşten Gömlek: Ayşe, Peyami, Binbaşı İhsan Çalıkuşu: Feride, Kamuran, Doktor, Hayrullah Bey Handan: Neriman, Hüsnü Paşa, Refik Cemal Nur Baba: Nur Baba, Ziba Hanım, Nigar Hanım, Süheyla Sodom ve Gomore: Leyla, Necdet, Sami Bey Vurun Kahpeye: Aliye, Hacı Fettah, Tahsin Bey Yaban: Ahmet Celal, Emine, Mehmet Ali, İsmail Sinekli Bakkal: Rabia, Osman (Peregrini), Kız Tevfik, Emine, Vehbi Dede Yeşil Gece: Şahin, Kazım Cumhuriyet Edebiyatı Aganta Burina Burinata: Mahmut, Halil Usta Anayurt Oteli: Zebercet Ayaşlı ve Kiracıları: Ayaşlı İbrahim, Hasan Bey, Buharalı Abdülkerim, Faika, Fuat, İffet Hanım, Şefik Bey Bereketli Topraklar Üzerinde: Yusuf, Köse Hasan, Pehlivan Ali Dokuzuncu Hariciye Koğuşu: Hasta Bir Çocuk, Nüzhet, Doktor Ragıp Fatih-Harbiye: Neriman, Faiz Bey, Şinasi, Macit Huzur: İhsan, Nuran, Suat, Mümtaz İnce Memed: Memed, Hatce, Abdi Ağa Kuyucaklı Yusuf: Yusuf, Muazzez, Selahat- tin Bey Küçük Ağa: Mehmet Reşit Efendi (İstanbullu Hoca), Çolak Salih Matmazel Noralya’nın Koltuğu: Ferit, Nilüfer, Fotika Sözde Kızlar: Behiç, Mebrure, Nafi Bey Tutunamayanlar: Selim Işık, Turgut Özben Yılanların Öcü: Kara Bayram, Haceli, Irazca Ana TÜRK EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ DERGİLER Ağaç (1936): Necip Fazıl tarafından çıkarılmıştır. A dergisi (1956-1960): II. Yeni akımına destek olmak için çıkarılmıştır. Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi tarafından çıkarılan haftalık, siyasi mizah dergisidir. Büyük Doğu (1943-1955): Necip Fazıl Kısakürek’in çıkardığı dergidir. Çınaraltı (1941-1944): Orhan Seyfi ve Yusuf Ziya’nın çıkardıkları Türkçü ve fikir ve sanat dergisidir. Dergâh (1921-1923): İlki Mustafa Nihat Özön tarafından çıkarılmıştır. 1990’da ise Ezel Erverdi tarafından yeniden çıkarılmaya başlanmıştır. Diriliş (1966-1967): Sezai Karakoç tarafından çıkarılmıştır. Genç Kalemler (1910-1912): Ömer Seyfettin ve Ali Cenap tarafından çıkarılmıştır. Hisar (1950-1957/1964-1980): Munis Faik Ozansoy tarafından çıkarılmıştır. Kadro (1932-1935): Yakup Kadri tarafından çıkarılmıştır. Mavera (1976): C. Zarifoğlu, E. Beyazıt, R. Özdenören, M. Akif İnan bu derginin kurucuları arasındadır. Papirüs (1966-1970): Cemal Süreya tarafından çıkarılmıştır. Resimli Ay (1924-1930): Zekeriya Sertel’in çıkardığı “gerçekçi” halk dergisidir. Türk Yurdu (1911-1931): Türk Yurdu Cemiyetinin yayın organıdır. Türk Dili (1951-…): TDK tarafından çıkarılmıştır. Ülkü (1933-1950): Halk evleri tarafından çıkarılmıştır. Yeni Dergi (1964-1975): Mehmet Fuat (Fuat Bengü) tarafından çıkarılmıştır. LYS Edebiyat Altın Bilgiler İndir!