Halide Edip Adıvar’ın kaleme aldığı Ateşten Gömlek, edebiyatımızdaki Kurtuluş Savaşı üzerine yazılan ilk romandır. Roman, roman kahramanlarından Peyami’nin Cebeci Hastanesinde beynindeki kurşunun çıkarılması için yapılacak ameliyatı beklerken yazdığı anılarından oluşmuştur. Eser, yaşanmış olaylara dayanan gerçekçi bir romandır. Eserde coşkulu bir dil kullanılmış, canlı betimlemelere yer verilmiştir.

Romanın Özeti:

Peyami, zengin bir ailenin oğludur. Peyami’nin arkadaşı Cemal ise “I. Dünya Savaşı’nda yaralanmış bir subaydır. Cemal, Peyami’yi Binbaşı İhsan’la tanıştırır, bu üç arkadaş sık sık toplanarak memleketin içinde bulunduğu kötü durumu konuşurlar.

Cemal’in İzmir’de oturan Ayşe adında bir kız kardeşi vardır. Ayşe, Peyami ile evlendirilmek üzere İstanbul’a çağrılır. Peyami onunla evlenmek istemez. Bu durum gururuna dokunan Ayşe asla Peyami’yle evlenmemeyi aklına koyar ve bir başkasıyla İzmir’de evlenir.

15 Mayıs 1919’da İzmir Yunanlılar tarafından işgal edilir ve Ayşe’nin kocası ve çocuğu süngülenerek öldürülür. Ayşe de kolundan yaralanır. Bu sıralarda kardeşi Cemal, Binbaşı ihsan ve Peyami İstanbul’dadır. Ayşe de İstanbul’a onların yanına gelir.

Bir gün Sultanahmet Meydanı’nda büyük bir miting yapılır. Halk, ülke kurtuluncaya kadar savaşmaya sanki and içmiştir. İşte bu mitingden sonra Cemal ile İhsan Anadolu’ya geçer. Ayşe ile şiddetli bir tifo geçiren Peyami de bir kağnıyla Anadolu’da İhsan’a yetişir. Bir çete kurarlar, ulusal harekete karşı çıkan köylüler yola getirilir.

Peyami tercüman olarak Milli Müdafaa’da görevlendirilir. Ayşe ise hemşire olup Eskişehir’e gider. Peyami ve ihsan Ayşe’ye büyük bir aşkla tutkundur. Bu aşk onlar için bir “ateşten gömlek” olmuştur, ihsan, Metristepe’de göğsünden vurulunca hastanede yer olmadığı için onu bir otel odasında yatırırlar. Bakımını Ayşe yapar. Bir gün ihsan Ayşe’ye onu sevdiğini ve evlenmek istediğini söyler. Ayşe de onu sevmektedir ama önce kabul etmez, ihsan hava değişimi için Ankara’ya gidince amcasının kızıyla evlendirilmek istenir ama o kabul etmez. Tekrar cepheye dönmek üzere trene binerken bu kızı öper öyle vedalaşır. ihsan’ın kızı öptüğünü gören Ayşe artık onunla evlenmeyi asla kabul etmeyecektir. O günden sonra sadece İzmir’in kurtuluşu onun aşkıdır.

Bir saldırı anında ihsan, tırmandığı tepenin en yüksek yerinde makineli ateşiyle vurulur, Peyami’nin kolları arasında can verir, İhsan’ın şehit olduğu haberini duyan Ayşe, cephenin en ileri hattına kadar koşar bu sırada bir top mermisi parçasıyla vurulur ve ölür. Aynı savaşta Ayşe’nin kardeşi Cemal de ölmüştür.

Peyami, Ayşe ile Binbaşı İhsan’ı yan yana gömdürür. Peyami’nin bir amacı vardır: İzmir’e en önce girip bunu mezarda yatan Ayşe’ye anlatmak ve onun sevgisini kazanmak.

Peyami’nin yazdığı anıları burada biter. Peyami savaşta bacaklarını kaybeder, beynine de bir kurşun saplanır. Bu kurşun çıkarılırken o da hayatını kaybeder. Doktorlar; Peyami’nin yazdığı bu anıların, beynindeki kurşundan dolayı girdiği bunalımın etkisiyle yazılmış olabileceğini düşünürler. Çünkü ordu kayıtlarında Ayşe ve ihsan adında kişiler yoktur.