Belirli bir mantık düzeni içinde planlanan, yazarın söyleyeceklerini doğrudan yargılar, önermeler biçiminde aktardığı, okurun anlatılanları algılamada güçlük çekmediği, anlatılanların gerçek yaşamla, dış dünyayla özdeşleşen bir nitelik taşıdığı metinlere öğretici metin denir.

Bir gazete haberinden makaleye, bir denemeden eleştiriye, bir anıdan yaşamöyküsüne kadar her metnin öğrettiklerinin gerçek yaşamla doğrudan bir ilgisi vardır, bunları gerçek yaşamda denetleyebiliriz, yaşamımıza uygulayabiliriz. Bu nedenle öğretici boyutlu yazılara “kullanmalık metinler” de diyebiliriz.

Her öğretici metin bir amaca yöneliktir. Bu, bir düşünceyi açıklama, bu durumu, olguyu çözümleme, bir kavramı belirleme şeklinde olabilir. Yazarın amacı okurların bilgi dağarcığını zenginleştirme, onları yaşamlarına uygulayabilecekleri birtakım bilgilerle donatmadır. Kimi zaman da yazar okurların yerleşik inanç, kanı ve tutumlarını değiştirmek ister. İşte bu amaçlarla oluşturulan yazılara öğretici nitelikli metin diyoruz.

Öğretici metinler de kendi içinde çeşitli türlere ayrılarak gruplandırılır. Örneğin makale, fıkra, deneme gibi yazılar gazete ve dergi yazılan olarak bilinir. Bir bölümü de gerçek bir yaşam ve yaşantıdan kaynaklanan anı, günlük, yaşamöyküsü gibi türlerden oluşur.

Öğretici metinleri aşağıdaki unsurlara göre inceleyebiliriz:

Öğretici Metinleri (Deneme, Makale, Gezi…) İnceleme Yöntemi

a. Metin ve Zihniyet

b. Yapı (Plan)

c. Ana Düşünce

d. Dil ve Anlatım

e. Metin ve Gelenek

f. Anlam

g. Metin ve Yazar

h. Yorum