Her metin, bir tema çevresinde birleşen ses ve anlam kaynaşmasından oluşan birimlerin birleşmesiyle ortaya çıkar. Olay örgüsünü meydana getiren parçalar arasındaki çatışma, metnin temasını oluşturur.

Anlatmaya bağlı metinlerde tema, olay örgüsünün içinde yedirilmiş olarak yer alır. Bir metinde yazarı yazmaya iten sebep metnin temasıdır.

Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken metne şu soru yöneltilir: “Yazarı bu yazıyı yazmaya iten sebep nedir?” Bu sorunun cevabı metnin temasını verecektir. Metnin teması bulunduktan sonra temayı besleyen düşünceler, temanın sosyal hayatla, düşünce tarihiyle ve eserin yazıldığı dönemle ilişkisi tespit edilir. Son olarak temanın yorumlanması ve güncelleştirilmesi gerçekleştirilir; yani bugünkü yaşamdaki konumu belirlenir.

Her tema, eserin yazıldığı dönemin toplumsal zihniyetiyle, yaşama biçimiyle, sosyal problemleriyle ilgilidir. Bu bakımdan metnin temasının sosyal hayatla, düşünce tarihiyle ve eserin yazıldığı dönemle ilişkisi vardır. Oğuz Kağan Destanı’nın temasını oluşturan kahramanlık ve cihangirlik ülküsü ile destanın oluştuğu dönem arasında ilişki kurduğumuz zaman, destan metni daha iyi anlaşılır. Destan metninden hareketle büyük ülküleri olan bir toplumun esaret altında yaşamasının imkânsız olduğu, milletlerin büyüklüklerinin idealleriyle orantılı olduğu yorumu yapılarak temayı güncelleştirmek gerekir.

Edebî metinlerde insana ait olan her şey konu edilebilir. Birkaç kişi arasında geçen olaylar konu edilebileceği gibi bir grubu veya toplumu ilgilendiren olaylarda konu edilebilir.

Örnek:

Çiftçi İle Çocukları

Bir ayağı çukurdaydı zengin bir çiftçinin

Çocuklarını çağırttı, dedi ki onlara:

“Tarlaları satmaya kalkmayınız sakın.

Ecdadımızdan kaldı bize onlar.

İçinde büyük bir hazine yatar

Yerini bilemem, kendiniz bulun çıkarın

Bir parçacık gayretle hakkından gelirsiniz

O hazine sayesinde de yükselirsiniz

Kazın, çapalayın, sürün, belleyin, tarayın

El değmedik yerini bırakmayın.”

Baba öldü, sarıldılar kazmaya çocuklar.

Sürüldü, çapalandı tarlanın dört biryanı;

Mahsul pek bol oldu harman zamanı.

Ne hazine, ne bir şey; tecrübeli ihtiyar

Sade şunu anlatmak istemişti:

Dünyada en büyük hazine işti.

                                    Orhan Veli KANIK

Yukarıdaki manzum hikâyenin ana teması hikâyenin sonunda vurgulanmıştır: “Dünyada en büyük hazine iş’tir.”