Halk Şiirinde Aruz Ölçüsüyle Yazılan Nazım Şekilleri

Halk edebiyatında, bilhassa 17. yüzyıldan sonra bazı divan edebiyatı şekilleri de kullanılmış ve bunlara özel isimler verilmiştir. Hatta divan şiirinin mazmunlarını da kullanmışlardır. Bu durumun ortaya çıkmasında halk şairlerinin, aydınlar ve divan şairlerince hor görülmelerinin, değersiz ve güçsüz sayılmalarının etkisi de vardır. Halk şiirinin Divan şiirinden aldığı belli başlı nazım şekli gazeldir. Gazel şeklinde şiir söylemek Yunus Emre ile başlamıştır.

Yunus Emre, dört mısra hâlinde kabul edilmesi mümkün olan musammat (mısra ortaları da kafiyeli) gazel şeklini kullanmıştır. Böylece bir gazel-koşma kaynaşması ortaya çıkmıştır.

Ben dervişim diyene, bir ün edesim gelir

Seğirdüben sesine, varıp yetesim gelir

Sırat kıldan incedir, kılıçtan keskincedir

Varıp anın üstüne, evler yapasım gelir

 

Ben günahımca yanam, rahmet suyunda yunam

İki kanat takmam, biraz uçasım gelir

Derviş Yunus bu sözü, eğri büğrü söyleme

Seni sigaya çeken bir Molla Kasım gelir

Yunus Emre

17. yüzyılda Gevheri ve Âşık Ömer, aruz veznini, divan şiiri dilini ve nazım şekillerini büyük ölçüde kullanmışlardır. Bu bir gelenek hâlini almış ve XIX. asrın sonuna kadar devam etmiştir.

Saz şairleri aruz ölçüsüyle ‘selis, divan, semai ve kalenderi’ söylemişlerdir. Bunlar birbirlerinden vezinleri, makamları ve ahenkleri ile ayrılmaktadır. Bunlar genellikle dörtlüklerle söylenmiştir.

Divan örneği

Dilberâ gülşâne doğru gel dedim gelmem dedi

Bezm-i âşıkane doğru gel dedim gelmem dedi

Gel dedim gelmem dedi nedir muradı dilberin

Yürü bizden yâne doğru gel dedim gelmem dedi

 

Selis örneği

Benden özge sana yok âşık-ı âvâre güzel

Sûziş-i firkat ile yakma beni nâre güzel

Dün gece dide-i hunhâr ile ettik de nigâh

Ciğerim bâşına açtın yine bir yâre güzel

 

Kalenderi örneği

İçtin mi a cânım yine mestâne durursun

Gamzen gibi âşıklara bîgâne dumrsun

Kimden söz işittin ki celâ hakkına dâir

Böyle güzelim hâtırı vîrâne durursun