İndirme linki sayfanın altındadır.
I. TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER
A. İSLAMİYET ÖNCESİ VE İSLAMİ DÖNEM (DİVAN VE HALK EDEBİYATI)
- İlk alfabe: Göktürk (Orhun) alfabesi
- Bilinen ilk Türk şairi: Arpınçur Tigin
- İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin
- Bilinen en eski ve ilk destanımız: “Alp Er Tunga Destanı”
- Türkçenin ilk yazılı belgeleri: “Orhun Yazıtları” (Türk adının geçtiği ilk metindir bu yazıtlar. “Orhun Yazıtları”, söylev türünün ilk örneğidir.)
- İslami dönem Türk edebiyatının ilk edebi eser örneği: “Kutadgu Bilig”dir. İlk Türkçe didaktik şiirler bu yapıttadır. Aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk yapıttır. İlk mesnevi örneğidir. İlk siyasetname örneğidir.
- İlk İslami Türk destanı: “Satuk Buğra Han Destanı”
- Sagu türünün ilk örneği: “Alp Er Tunga Sagusu”
- Türkçenin bilinen ilk sözlüğü: “Divanü Lü- gati’t-Türk”
- Dede Korkut’tan ilk bahseden: “Camiü’t- Tevarih” adlı yapıtında ünlü tarihçi Reşidüddin’dir. Arap harfleriyle ilk neşreden Kilisli Muallim Rıfat Bilge’dir. Yeni harflerle ilk neşrini yapan Orhan Şaik Gökyay’dır.
- Türkçe ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi
- Divan sahibi ilk sanatçı: Yunus Emre
- Divan edebiyatının ilk temsilcisi: Hoca Dehhani
- Tasavvuf konusunda yazılan ilk eser: “Divan-ı Hikmet”
- Edebiyatımızın ilk aşk mesnevisi: Şeyyat Hamza’nın “Yusuf u Züleyha”sı
- Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk eser: Ahmet Fakih’in yazdığı “Çarhname”si
- İlk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis’in “Miratü’l- Memalik”i / Babürşah’ın “Babürname”si
- Antoloji türünün ilk örneği: Ömer b. Mezid’in 1437’de hazırladığı “Mecmuatü’t – Nezair”
- Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa
- İlk şehrengiz: Mesihi
- Hamse sahibi ilk sanatçı: Ali Şir Nevai
- İlk edebi mektup: Fuzuli’nin “Şikâyetname”si
- Anadolu sahasında hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi
- İlk bibliyografya yazarımız: Kâtip Çelebi – “Keşfü’z- Zünun”
- Şairlerle ilgili yazılan ilk tarafsız ve alfabetik tezkire: Latifi
- İlk şairler tezkiresi: Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n-Nefais”i
- Anadolu sahasında ilk şuara tezkiresi: Sehi Bey’in “Heşt Behişt”i
- İlk edebi anı: Babürşah’ın “Babürname”si
- Divan edebiyatında çocuklar için yazılan ilk eser: Nabi’nin “Hayriye”si
- İlk şarkı örnekleri: Naili
- Matbaada basılan ilk yapıt: “Vankulu Lügati”
- Türkçe ilk mevlit: Süleyman Çelebi’nin “Vesiletü’n-Necat” adlı yapıtı
B. TANZİMAT EDEBİYATI
- İlk edebi ve felsefi çeviri: Münif Paşa’nın “Muhaverat-ı Hikemiye”si
- İlk çeviri roman: Yusuf Kemal Paşa’nın Fransız yazar Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı roman
- İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831)
- İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)
- Batılı anlamda ilk günlük örneği: Direktör Ali Bey’in yazdığı “Seyahat Jurnali”
- İlk Türk gazetecisi: Şinasi
- Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı: Şinasi’nin “Şair Evlenmesi”
- Noktalama işaretlerini düzyazıda ilk kez kullanan: Şinasi
- İlk makale: Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki “Mukaddime” başlıklı yazısı
- İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi’nin çıkardığı Tercüman-ı Ahval
- Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazan: Şinasi
- İlk tezli roman örneği: Nabizade Nazım’ın “Zehra” adlı yapıtı
- Sahnelenen ilk tiyatro yapıtı: Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre”si
- İlk hikâye denemesi: Emin Nihat Bey’in “Müsameretname”si
- İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif-Rivayet”i
- Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmanî Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir” yazısı, ilk eleştiri yapıtı “Tahrib-i Harabat”
- İlk edebi roman: Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanı
- İlk tarihi roman: Namık Kemal’in “Cezmi”si
- İlk köy şiiri: Muallim Naci’nin yazdığı “Köylü Kızların Şarkısı”
- İlk kafiyesiz şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın yazdığı “Validem”
- Yabancı ülkede geçen bir macerayı anlatan ilk tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Finten”i
- Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Eşber”i
- Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Nesteren”i
- İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra”sı
- İlk edebiyat teorisi yapıtı: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat”ı
- İlk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi’nin “Esrar-ı Cinayet” adlı romanı
- Türk romancılığında ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Efendi’nin roman kahramanı olan Felatun Bey
- Batılı anlamda ilk antoloji: Ziya Paşa’nın üç ciltlik “Harabat”ı
- Türk tiyatrosunda Batı’dan eser uyarlamayı ilk kez yapan: Ahmet Vefik Paşa
- Türkçe sözlük adını ilk kullanan, ilk yerli roman olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”ı yazan: Şemsettin Sami
- İlk tarih ve coğrafya ansiklopedimiz: Şemsettin Sami’nin yazdığı “Kamusü’l Alam”
- İlk köy romanı: Nabizade Nazım’ın “Karabibik”i
- İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”
- Çocuklara yönelik ilk dergi: 1869’da çıkan Mümeyyiz
- Edebiyat tarihi adıyla yazılan ilk eser: Abdülhalim Memduh’un “Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye”si
- İlk kadın romancı: Fatma Aliye Hanım
- Tanzimat’tan sonraki edebiyatımızın ilk kadın şairi: Nigar Hanım
- İlk mizah dergisi: Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen
- İlk mizahi sözlük: Direktör Ali Bey’in “Lehçetü’l-Hakayık”ı
- İlk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazım’ın “Zehra”sı
- İlk dergi: Münif Paşa’nın çıkardığı Mecmua-ı Fünun
C. SERVETİFUNUN EDEBİYATI VE FECRİATİ EDEBİYATI
- İlk edebi beyannameyi yayımlayan: Fecriati Topluluğu
- İlk mensur şiir: Halit Ziya’nın “Mensur Şiirler”i
- İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf’un “Eylül” romanı
- Sone’yi ilk kez kullanan: Süleyman Nesip
- Anjambmanı ilk kullanan şair: Tevfik Fikret
- Çocuklar için yazılmış ilk şiir kitabı: Tevfik Fikret’in “Şermin” yapıtı
- İlk önemli fıkra yazarı: Ahmet Rasim
D. MİLLİ EDEBİYAT VE CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI
- İlk çocuk romanı: Mahmut Yesari’nin “Bağrı Yanık Ömer” yapıtı
- Röportaj türünün ilk örneği: Ruşen Eşref Ünaydın’ın “Diyorlar ki” adlı yapıtı
- Batılı anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Köprülü
- “Milli Edebiyat” ifadesi ilk kez kullanılan: Genç Kalemler
- Türk sözcüğünü ilk kullanan şair: Mehmet Emin Yurdakul
- Dış Türkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun “Gönül Hanım” adlı romanı
- Cumhuriyet dönemi köy romancılığının ilk örneği: Yakup Kadri’nin “Yaban” romanı
- İlk Türk sosyologu: Ziya Gökalp
- “Orhun Abideleri”nden ilk söz eden Türk: Necip Asım (İkdam gazetesi 200.sayı)
- İlk otobiyografik roman: Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” (Dünya roman tarihinde kahramanın adı verilmeyen ilk romandır.)
- İlk TDK roman ödülü: “Suçumuz İnsan Olmak” (1957) adlı yapıtıyla Oktay Akbal
- İlk TDK şiir ödülü: “Delice Böcek” şiiriyle Fazıl Hüsnü Dağlarca
- Batı nazım şekillerini ilk defa kullanan şairimiz: Edip Ayel (1894-1957)
- İlk fütürist (gelecekçi) sanatçımız: Ercüment Behzat Lav
- Köyden şehre göçü ilk kez işleyen: Orhan Kemal
- Heceyle yazılmış, sanat değeri taşıyan ilk manzum piyes: Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” adlı oyunu
- İlk postmodern roman: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” adlı romanı
- İlk monolog tarzıyla yazılmış ilk roman: Adalet Ağaoğlu’nun “Bir Düğün Gecesi” romanı
- Hikâyede gerçek anlamda Anadolu’yu işleyen ilk yazar: Refik Halit Karay
- Serbest ölçüyü kullanan ilk şair: Nazım Hikmet
- Tiyatroda ilk kadın oyuncu: Afife Jale (Hüseyin Cahit’in yazdığı “Yamalar” adlı oyunda oynamıştır.)
- İlk epik tiyatro: Haldun Taner’in “Keşanlı Ali Destanı” adlı yapıtı
II. DÜNYA EDEBİYATINDAKİ İLKLER
- İlk roman örneği: Rebelais – “Gargaunta”
- İlk modern roman: Cervantes – “Don Kişot”
- İlk tarihi roman: W.Scott – “Waverley”
- İlk psikolojik roman: Madam de La Fayette – “Princesse de Cleves”
- İlk öykü örneği: G. Boccacio – “Decameron”
- Olay öyküsünün öncüsü: Guy de Maupassant
- Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: A. Çehov
- Deneme türünün kurucusu: Montaigne
- Deneme türünün ikinci ismi: Bacon
- İlk biyografi yazarı: Plutarkhos
- Tarih türünün kurucusu: Heredot
- İlk büyük destan şairi: Homeros
- İlk trajedi sanatçısı: Aiskhylos
- İlk büyük komedya sanatçısı: Aristophanes
- İlk anı yazarı: Ksenophon – “Anabasis”
- İlk özdeyiş yazarı: La Rochefaucault
- En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset
- İlk fabl örneği (Batı): Aisopos (Ezop) – “Fabllar”
- İlk fabl örneği (Doğu): Beydaba – “Kelile ile Dimne”
- İlk lirik şair: Sappho
- Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos
- Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos
- İlk mensur şiir: Baudelaire – “Küçük Mensur Şiirler”
- Klasisizmin kuramcısı: Boileau – “Şiir Sanatı”
- Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo – “Cromvell” yapıtının ön sözü
- Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo
- İlk realist roman: G. Flaubert – “Madam Bovary”
- Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola
- Dünyada bilinen ilk destan: Sümerlerin “Gılgamış Destanı”
TÜRK EDEBİYATINDA SANATÇILARIN UNVANLARI
- Istırap şairi: Fuzuli,
- Sultanü’ş-şuara (şairler sultanı): Baki
- Hiciv üstadı: Nefi
- Hacı kalfa: Kâtip Çelebi
- Zevk-eğlence şairi: Nedim
- Lale devri şairi: Nedim
- Vatan şairi: Namık Kemal
- Hürriyet şairi: Namık Kemal
- Şair-i Azam: Abdülhak Hamit Tarhan
- Tezatlar şairi: Abdülhak Hamit Tarhan
- Üstat: Recaizade Mahmut Ekrem
- Mistik şair: Necip Fazıl Kısakürek
- Milli şair/Türk şairi: Mehmet Emin Yurdakul
- Sokağı getiren romancı: Hüseyin Rahmi Gürpınar
- Server Bedii: Peyami Safa
- Ağıtlar şairi: Recaizade Mahmut Ekrem
- Bayrak şairi: Arif Nihat Asya
- Evler şairi: Behçet Necatigil
- Çimdik: Yusuf Ziya Ortaç
- Kirpi: Refik Halit Karay
- Yazı makinesi: Ahmet Mithat Efendi
- Ölüm şairi: Cahit Sıtkı Tarancı
- İstanbul öykücüsü: Sait Faik Abasıyanık
- Halikarnas Balıkçısı: Cevat Şakir Kabaağaçlı
- Deli Ozan, Çamdeviren: Faruk Nafiz Çamlıbel
- İstanbul şairi: Yahya Kemal Beyatlı
- Ümmetçi şair: Mehmet Akif Ersoy
- Sokağı şiire getiren şair: Orhan Veli Kanık
- Anadolu şairi: Ömer Bedrettin Uşaklı
KURTULUŞ SAVAŞINI İŞLEYEN YAZARLAR VE ROMANLAR
- Ahmet Hamdi Tanpınar: Sahnenin Dışındakiler
- Aka Gündüz: Dikmen Yıldızı
- Attila İlhan: Kurtlar Sofrası, Sırtlan Payı
- Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye
- Hasan İzzettin Dinamo: Kutsal İsyan
- İlhan Tarus: Vatan Tutkusu, Hükümet Meydanı, Var Olmak
- İlhan Selçuk: Yüzbaşı Selahattin’in Romanı
- Kemal Tahir: Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu
- Mehmet Rauf: Halas
- Mithat Cemal Kuntay: Üç İstanbul
- Peyami Safa: Sözde Kızlar, Biz İnsanlar
- Samim Kocagöz: Kalpaklılar, Doludizgin
- Talip Apaydın: Toz Duman İçinde, Vatan Dediler, Köylüler
- Tarık Buğra: Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Yaban, Ankara, Sodom ve Gomore
ANADOLU’YU ANLATAN YAZARLAR VE ROMANLARI
Güney Anadolu, Toroslar ve Çukurova Yöreleri
- Orhan Kemal: Vukuat Var, Hanımın Çiftliği, Kanlı Topraklar, Bereketli Topraklar Üzerinde
- Yaşar Kemal: Teneke, Ortadirek, İnce Memed, Yer Demir Gök Bakır, Ölmez Otu, Demirciler Çarşısı Cinayeti
Orta Anadolu
- Fakir Baykurt: Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Kaplumbağalar, Tırpan, Amerikan Sargısı
- Kemal Tahir: Sağır Dere, Kör Duman, Rahmet Yolları Kesti, Yedi Çınar Yaylası, Köyün Kamburu, Büyük Mal
- Talip Apaydın: Sarı Traktör, Yarbükü, Ortakçının Oğlu, Define, Yoz Duvar
Ege Bölgesi
- Necati Cumalı: Tütün Zamanı, Yağmurlar ve Topraklar, Susuz Yaz
- Samim Kocagöz: Yılan Hikâyesi, Bir Karış Toprak
Doğu Anadolu
- Ferid Edgü: Kimse, O
- Kemal Bilbaşar: Cemo, Memo
- Ömer Polat: Mahmudo ile Hazel, Saragöl
Güneydoğu
- Bekir Yıldız: Reşo Ağa, Kaçakçı Şahan
DOĞU-BATI ÇATIŞMASI, YANLIŞ BATILILAŞMA, TOPLUMSAL DEĞİŞMEYİ İŞLEYEN YAZARLAR VE YAPITLARI
- Ahmet Hamdi Tanpınar: Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü
- Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey’le Rakım Efendi
- Halide Edip Adıvar: Sinekli Bakkal
- Peyami Safa: Fatih-Harbiye, Sözde Kızlar
- Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdası
- Reşat Nuri Güntekin: Miskinler Tekkesi, Yaprak Dökümü
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Sodom ve Gomore, Kiralık Konak
KASABA YAŞAMINI ANLATAN YAZARLAR VE YAPITLARI
- İlhan Tarus: Yeşilkaya Savcısı
- Reşat Nuri Güntekin: Yeşil Gece, Kavak Yelleri
- Sabahattin Ali: Kuyucaklı Yusuf
- Samim Kocagöz: Bir Şehrin İki Kapısı
OSMANLININ KURULUŞUNU ELE ALAN YAZARLAR VE YAPITLARI
- Kemal Tahir: Devlet Ana
- Tarık Buğra: Osmancık
ÖNEMLİ HİCİV SANATÇILARI VE YAPITLARI
- Şeyhi: Harname
- Fuzuli: Şikâyetname
- Nef’i: Siham-ı Kaza
- Ziya Paşa: Zafername
- Neyzen Tevfik: Azab-ı Mukaddes
EDEBİYATIMIZDA ÖNEMLİ ROMAN KAHRAMANLARI
Tanzimat Edebiyatı
- Araba Sevdası: Bihruz Bey, Periveş, Keşfi Bey
- Cezmi: Cezmi, Adil Giray, Perihan, Şehriyar
- İntibah: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaşup
- Karabibik: Karabibik, Yosturoğlu, Koca İmam, Huri, Hüseyin, Eftalya
- Sergüzeşt: Asaf Paşa, Celal, Dilber, Taravet, Cevher
- Zehra: Zehra, Suphi, Sırrı Cemal
Servetifünun Edebiyatı
- Aşk-ı Memnu: Adnan Bey, Bihter, Behlül, Nihal, Firdevs Hanım
- Eylül: Necip, Suat, Süreyya
- Kırık Hayatlar: Ömer, Behiç, Vadide, Neyyir, Leyla, Selma
- Mai ve Siyah: Lamia, Ahmet Cemil, Hüseyin Nazmi
- Mürebbiye: Dehri Efendi, Matmazel Anjel, Şem’i, Sadri
- Şık: Şatırzade, Şöhret Bey, Madam Potiş
- Şıpsevdi: Meftun Bey, Edibe Hanım, Kasım Efendi
Milli Edebiyat
- Yaprak Dökümü: Ali Rıza Bey, Hayriye Hanım, Ferhunde, Leyla, Necla, Fikret
- Ateşten Gömlek: Ayşe, Peyami, Binbaşı İhsan
- Çalıkuşu: Feride, Kamuran, Doktor, Hayrullah Bey
- Handan: Neriman, Hüsnü Paşa, Refik Cemal
- Nur Baba: Nur Baba, Ziba Hanım, Nigar Hanım, Süheyla
- Sodom ve Gomore: Leyla, Necdet, Sami Bey
- Vurun Kahpeye: Aliye, Hacı Fettah, Tahsin Bey
- Yaban: Ahmet Celal, Emine, Mehmet Ali, İsmail
- Sinekli Bakkal: Rabia, Osman (Peregrini), Kız Tevfik, Emine, Vehbi Dede
- Yeşil Gece: Şahin, Kazım
Cumhuriyet Edebiyatı
- Aganta Burina Burinata: Mahmut, Halil Usta
- Anayurt Oteli: Zebercet
- Ayaşlı ve Kiracıları: Ayaşlı İbrahim, Hasan Bey, Buharalı Abdülkerim, Faika, Fuat, İffet Hanım, Şefik Bey
- Bereketli Topraklar Üzerinde: Yusuf, Köse Hasan, Pehlivan Ali
- Dokuzuncu Hariciye Koğuşu: Hasta Bir Çocuk, Nüzhet, Doktor Ragıp
- Fatih-Harbiye: Neriman, Faiz Bey, Şinasi, Macit
- Huzur: İhsan, Nuran, Suat, Mümtaz
- İnce Memed: Memed, Hatce, Abdi Ağa
- Kuyucaklı Yusuf: Yusuf, Muazzez, Selahat- tin Bey
- Küçük Ağa: Mehmet Reşit Efendi (İstanbullu Hoca), Çolak Salih
- Matmazel Noralya’nın Koltuğu: Ferit, Nilüfer, Fotika
- Sözde Kızlar: Behiç, Mebrure, Nafi Bey
- Tutunamayanlar: Selim Işık, Turgut Özben
- Yılanların Öcü: Kara Bayram, Haceli, Irazca Ana
TÜRK EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ DERGİLER
- Ağaç (1936): Necip Fazıl tarafından çıkarılmıştır.
- A dergisi (1956-1960): II. Yeni akımına destek olmak için çıkarılmıştır.
- Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi tarafından çıkarılan haftalık, siyasi mizah dergisidir.
- Büyük Doğu (1943-1955): Necip Fazıl Kısakürek’in çıkardığı dergidir.
- Çınaraltı (1941-1944): Orhan Seyfi ve Yusuf Ziya’nın çıkardıkları Türkçü ve fikir ve sanat dergisidir.
- Dergâh (1921-1923): İlki Mustafa Nihat Özön tarafından çıkarılmıştır. 1990’da ise Ezel Erverdi tarafından yeniden çıkarılmaya başlanmıştır.
- Diriliş (1966-1967): Sezai Karakoç tarafından çıkarılmıştır.
- Genç Kalemler (1910-1912): Ömer Seyfettin ve Ali Cenap tarafından çıkarılmıştır.
- Hisar (1950-1957/1964-1980): Munis Faik Ozansoy tarafından çıkarılmıştır.
- Kadro (1932-1935): Yakup Kadri tarafından çıkarılmıştır.
- Mavera (1976): C. Zarifoğlu, E. Beyazıt, R. Özdenören, M. Akif İnan bu derginin kurucuları arasındadır.
- Papirüs (1966-1970): Cemal Süreya tarafından çıkarılmıştır.
- Resimli Ay (1924-1930): Zekeriya Sertel’in çıkardığı “gerçekçi” halk dergisidir.
- Türk Yurdu (1911-1931): Türk Yurdu Cemiyetinin yayın organıdır.
- Türk Dili (1951-…): TDK tarafından çıkarılmıştır.
- Ülkü (1933-1950): Halk evleri tarafından çıkarılmıştır.
- Yeni Dergi (1964-1975): Mehmet Fuat (Fuat Bengü) tarafından çıkarılmıştır.