“Zihniyet”, bir dönemdeki sosyal, siyasî, idarî, adlî, askerî, dinî güçlerin, sivil toplum örgütlerinin, ticarî hayatın, eğitim etkinliklerinin birlikte oluşturdukları ortam ve bunların hiçbirine indirgenemeyen duygu, anlayış ve zevk bütünüdür. Bir başka deyişle zihniyet, bir toplumun ya da kültürün bireylerinin duyuş ve düşünüşteki birlikteliğidir.
Edebî metinler, hangi dönemde, nasıl bir ortamda yazılmışlarsa o dönemin ve ortamın etkilerini, dönemin zihniyetini yansıtırlar. Bir metinde, metnin yazıldığı dönemin özellikleri metne sindirilmiş bir şekilde yer alır. Bu özellikler metinle bütünleşir. Bir metni incelerken metinden dönemin zihniyetine ait ipuçları tespit edilir. Bir toplumun bireyleri, o toplumun kültürüyle, gelenek ve görenekleriyle, değer yargılarıyla yetişir. Bu yetişme sonucunda da bireyler, ortak bir zihniyete ulaşırlar. Böylece o toplumun bireyleri, olaylar ve durumlar karşısında benzer tepkiler ortaya koyarlar, benzer davranışlar sergilerler. Yazar ve şairlerin edebî metinlerinde, doğal olarak bu zihniyetin yansıması da görülür.
Sanatçılar, yaşamdan aldıkları konuları işlerken, toplumu zihniyetiyle birlikte ele alırlar. Bu zihniyet de dönem dönem değişim gösterir. Örneğin 16. yüzyılda, Osmanlı’da Doğu kültürünün etkisiyle dinî ve kültürel değerlere bağlılık vardır. Bu dönemin zihniyetinde tasavvuf önemli bir yer tutar. Başta Fuzuli olmak üzere diğer Divan şairlerinin eserlerinde tasavvufun ağır bastığı görülür. 17. yüzyıla gelindiğinde toplumun zihniyetinde değişmeler başlar. Lale Devri olarak bilinen bu dönemde tasavvufun etkisinin azaldığı, zevk ve eğlence etkinliklerinin ağırlık kazandığı söylenebilir. Bu dönemde de Divan şairi Nedim, tasavvuf ve dinle ilgili konulara değinmeyip “aşk, eğlence, doğa güzelliği vb.” temalara yönelmiştir. Tanzimat döneminde ise Batılaşma hareketi başlamıştır. Toplumda Batılı yaşam tarzı, yavaş yavaş etkisini gösterir. Bu hareket, dönemin zihniyetine de yansır. Sanatçılar, Batılılaşma konusunu eserlerinde ele alır.
Örneğin, Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Han, kağan olduğu zaman şu nutku söyler:
“Demir kargılar ile ilimiz olsun orman Av yerlerimiz dolsun vahşi at ile kulan Yurdumuz ırmaklarla, denizlerle dolsun Gökteki güneş ise yurdun bayrağı olsun Ülkemizin çadırı yukarıdaki gök olsun Dünya devletimiz, halkımız da çok olsun.”Yukarıdaki nutuktan hareketle o dönem Türklerinin büyük ve zengin bir devlet hâlinde dünyaya egemen olma idealini tespit edebiliriz.
Anlatmaya bağlı edebi metinler incelenirken metnin yazıldığı dönemdeki hâkim zihniyet ve metnin yazıldığı dönemin sosyal, ekonomik, siyasi yapısı, dini inanışları, eğitim sistemleri, sanat anlayışı ve zevki, kısacası bütün kültürel değerleri, sanatçının dönemin kültür ve sanat hayatıyla ilişkisi tespit edilir. Edebi eserlerdeki zihniyet dönemlere göre değişmektedir. Örneğin, İslam öncesi metinlerde hâkim zihniyet olağanüstü fiziki güçlerle donatılmıştır. Destanlar kavimlerin ilk dönemlerine özgü zevk ve anlayışı dile getirir. Bu durum İslamiyet’ten sonraki eserlerde yerini dini inanışlara ve kahramanlıklara bırakır. Yani İslami hayat tarzı ve din için mücadele dönemi başlar.
Çok yardımcı oldunuz, çok sağ olun gerçekten :)
Lütfen uzun yazmak yerine açıklayıcı eğlenceli yapsanız daha iyi.
Şahane.
Bence kendin oku ve özetle :D daha iyi anlarsın.
Güzeldi :P
Daha çok bilgi olsaydı daha iyi olurdu, yine de sağolun :)
Güzel :D
Bence biraz daha akıcı olsaydı daha iyi olurdu. Bu konuda slayt hazırlamam lazım ama biraz uzun olduğu için çok zor gözüküyor yine de konu için teşekkürler…:)
Çok teşekkürler.
Teşekkürler :)
Güzel bir çalışma olmuş ellerinize sağlık.
Çok teşekkür ederim. :)
İyi hazırlanmış.
Örnek soru çözümü de vereydiniz.
Kendin bulursan daha iyi öğrenirsin daha kalıcı olur.
Süper.
Faydalı oldu bu yazı.
Örnekler daha fazla olsaydı iyi olurdu.
Fena değil.
Daha çok bilgi olsaydı daha iyi olurdu, yine de sağolun :)
Teşekkürler çok işime yaradı.
Daha kısa ve açıklayıcı olsa iyi olurdu.
Biraz daha kısa ve örnekler olsa süper olurdu.
Güzel ama kısa olsa daha iyi.
Çok teşekkürler.
Güzel ama kısa olsa daha iyi olurdu.
Keşke daha fazla örnek olsaydı, o örnek biraz zor.
Keşke daha basit örnekler olsaydı ama bu da iyi çok teşekkürler.
Çok yardımcı oldunuz.
Çok teşekkürler.
Konuların açıklamalarını kısa ve öz yaparsanız bence çok daha muhteşem olur ama yine de çok güzel ve yararlı.
Çok teşekkürler.
Biraz zordu ama iyiydi teşekkürler.
Teşekkürler :D
Güzel.
Gerçekten çok güzel olmuş.
Çok iyi bir yazı olmuş teşekkürler.
Çok uzun üşendim okuyamadım.
Aynı şeyleri tekrarlamak yerine ayrıntı kullansanız daha iyi olacak.
Daha fazla açıklayabilirdiniz. Şekille göstermeniz iyi olmuş fakat bunları da çoğaltabilirdiniz. Yine de teşekkürler…
Fena çok güzel ders.
Çok güzel teşekkürler.
Kısa yazsanız iyiydi.
Bizim edebiyat 3.sınavda bu sorular çıktı.
Yani uzun ama çok açıklayıcı değil, içerisinde gereksiz bilgiler var bunlara dikkat ederseniz çok başarılısınız.
Bu site çok güzel ya :D
Bayıldım :d
Çok uzun anlatımlı ama bilgi verici ;)
Çok sıkıcı, kim yazacak bunu :D
Müthiş çok güzel olmuş. Ellerinize sağlık.
Teşekkürler çok güzel.
Çok teşekkürler.
Teşekkürler.
Mükemmel.
Çok teşekkür ederim.
Geniş ve net bir anlatım.
Hocam sağolun bugün sınavım vardı sınavdan önce baktım bu siteye sayenizde 2 soru kurtardım.
Çok uzun.
Gayet bilgilendirici. Teşekkürler.
Be bunu yazana kadar ölürüm.
Çok teşekkürler.
Teşekkürler.
Bir şeye cevap vermek için onu anlamak gerekir, anlamayanlara hep farklı gelir.
Çok sağ olun çok yardımcı oldunuz.
Mükemmel.
İşime yarayacak bir şey ama güzel bilgiler var sağ olun.
Uzun ve gereksiz bilgiler var, kısa ve öz olsaydı anlaşılması ve okunması daha kolay olurdu.
Çok uzun bence biraz daha kısa ve öz olsaydı dahada güzel olabilirdi.
Çok teşekkürler.
Performans ödevi için çok yetersiz bilgi var, daha çok olması lazım.
Zihniyet nasıl bulunur? Bunu açıklarsanız sevinirim.