Nazım Birimi Beyit Olan Nazım Biçimleri 1. Gazel Divan şiirinde en çok kullanılan nazım şeklidir. Sözlük anlamı “kadınlarla âşıkane sohbet etmek’tir. Aşk, sevgi, güzellik ve şarap konularını işleyen lirik şiirlerdir. Nazım birimi beyittir. Beyit sayısı genellikle 5-15 arasındadır. Kafiye düzeni, ‘aa, ba, ca, da…” biçimindedir. Beyitler arasında genellikle konu bütünlüğü olmaz. Ama beyitler arasında anlam ilgisi olmasına dikkat edilir. Bunu kafiye ve redif sağlar. Gazelde bütün beyitler aynı konuyu işliyorsa bu tür gazellere “yek-ahenk” denir. Bütün beyitler aynı söyleyiş güzelliğindeyse bu tür gazellere de “yek-avaz” denir. Gazelin ilk beytine ‘matla” (doğuş yeri), son beytine “makta” (kesme yeri, sonuç) denir. Şairin mahlasını söylediği beyte (genellikle son beyit) “mahlâs beyti” denir. Gazelin en güzel beytine de “beytül gazel” ya da “şah-beyit” denir. Kimi gazellerde dize ortalarında kafiyelenme görülebilir. Bu tür gazellere musammat gazel denir. Divan edebiyatında Fuzuli, Baki, Nedim, Necati, Taşlıcalı Yahya, Naili ve Şeyh Galip önemli gazel şairleridir. 2. Kaside Kelime anlamı “kastetmek, yönelmek”tir. Kaside, belli bir amaçla yazılmış şiirlerdir. Beyitler hâlinde yazılır. Genellikle din ve devlet büyüklerini övmek için yazılır. Beyit sayısı çoğunlukla 33 ile 99 arasındadır. Kafiyelenişi gazeldeki gibidir: aa, ba, ca, da…” İlk beytine ‘matla”; son beytine ‘makta”; en güzel beytine “beytül kasid”; şairin adının ya da mahlasının geçtiği beyte de “taç-beyit” denir. Nef’i, kasideleriyle ünlü bir Divan şairidir. Türüne, giriş bölümünün konusuna veya redifine göre isimlendirilebilir. Rediflerine göre: Su Kasidesi (Fuzulî), Güneş Kasidesi (Ahmet Paşa)… Konularına göre tevhit, münacat, naat, methiye olmak üzere türlere ayrılabilir. Nesib (teşbib), girizgâh, tegazzül, methiye, fahriye, dua bölümlerinden oluşur. Nesib (teşbib): Kasidenin giriş bölümüdür. Bir tabiat tasvirinin yapıldığı veya sevgilinin güzelliklerinin anlatıldığı bölümdür. Bu bölümün konuları bahar, kış, yaz, Ramazan, bayram, nevruz, gül, sümbül, güneş, söz ustalığı, kalem, gece, savaş, at veya bir güzel olabilir. Kasideler bu bölümde ele alınan konuya göre adlandırılır. Girizgâh: Asıl konuya giriş yapmak üzere düzenlenmiş en fazla iki beyitlik bölümdür. Medhiye: Kasidenin sunulduğu kişinin, yani padişahın veya bir devlet büyüğünün övüldüğü bölümdür. Bu bölümde abartılı ve sanatlı bir övgü vardır. Tegazzül: Şair, genellikle medhiyeden sonra arada bir gazel söyler. Bu bölüme tegazzül adı verilir. Tegazzül bölümü her kasidede bulunmaz. Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür. Burada da şair abartılı bir ifade kullanır. Dua: Şairin, kendisi, daha çok da övdüğü kişi için Allah’tan yardım dilediği, dua ettiği bölümdür. 3. Kıta İki beyitten oluşan nazım biçimidir. Kelime anlamı “parça, bölük, cüz’dür. Kafiye düzeni uxaxa” şeklindedir. Değişik konularda yazılır. Önemli bir düşünce, hikmet, nükte, yergi vb. konular işlenir. Beyitler arasında anlam birliği vardır. Şairin mahlası bulunmaz. 4. Müstezat Kelime anlamı “artmış. çoğalmış”tır. Bu nazım şekli, gazelin özel biçimidir. Uzun dizelere kısa bir dize eklenerek yazılır. Her beyti, bir uzun, bir kısa; tekrar bir uzun, bir kısa biçiminde dizelerden oluşur. Uzun dizelere eklenen kısa mısralara “ziyade” adı verilir. Aşk, ayrılık, doğa güzelliği vb. konularda söylenir. Kafiye düzeni genellikle aa(a) a (a) – b(b) a(a) – c(c) a(a) – d(d) a(a) -…” biçimindedir.