Yazılı anlatımda; duygu ve düşünceleri doğru anlaşılacak biçimde aktarmaya, okumayı kolaylaştırmaya yarayan işaretlerdir. Başlıcaları şunlardır:
Nokta (.)
Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
Öğle vakti, hava birden karardı. Bütün olanları tek tek anlattım size.Cümle değeri taşıyan anlatımlardan sonra kullanılır.
-Kitabımı gördün mü? -Hayır. -Bu evden ne zaman taşınıyorsunuz? -Yarın.Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır.
Mdr. (Müdür), Av. (Avukat), bkz. (bakınız), s. (sayfa)
Sayılardan sonra “-ncı” ekinin yerine kullanılır.
10. gün, 52. sıra
Sayılarda binlik kısımları ayırmak için kullanılır.
75.000, 2.500.000
Tarihlerde gün, ay, yıl bildiren sayıların arasına konur.
29.10.1923, 18.06.2006
Saat ile dakika arasına konur.
01.20, 19.45
Virgül (,)
Eş görevli sözcük ya da sözcük gruplarının arasında kullanılır.
Gülleri, karanfilleri bir demette topladı. İlk radyomuz kahverengi, büyük, hantal bir kutuydu. Akşam ders çalışmayı, biraz da kitap okumayı planladı.Sıralı cümleyi oluşturan cümleleri ayırmada kullanılır.
Gemi limana yanaştı, yolcularını indirdi. Geceden beri yağan yağmur dindi, hava biraz açıldı.Cümlede özellikle belirtilmek istenen, söylenirken biraz durularak vurgulanan öğelerden (özne, dolaylı tümleç…) sonra kullanılır.
Babam, hep o ağır başlı haliyle gelir gözümün önüne. Geçen gün, sözlerinle beni çok üzdün. Orada, hepimiz seninle gurur duyduk. Beni, bu konuda kimse ikna edemez.Adlaşmış sıfatların ve işaret zamirlerinin sıfat gibi anlaşılabileceği durumlarda kullanılır.
Hasta, doktora bir şeyler söyledi. İhtiyar, görevliye bir kâğıt uzattı. O, adamın günlerdir buralarda dolaştığını söyledi.Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Güneş doğmadan İstanbul’da, kültürün başkentinde, olacağız. Şiir, edebiyatın en sevilen türü, sanki gündemimizden düşüyor artık. Lisedeyken, hiç unutmam, sınıfta uzun boylu biri vardı.Tırnak içinde gösterilmeyen alıntı sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Bu sıkıntıları en kısa zamanda gidereceğiz, dedi. Bize hep, doğruluktan hiçbir zaman ayrılmayın, der. Allah’a emanet olun, diyerek yola çıktı.Hitaplardan sonra kullanılır.
Canım Kardeşim, mektubunu daha yeni aldım. Sevgili Öğrenciler, siz bu milletin geleceğisiniz.Sayılarda ondalık bölümlerden önce kullanılır.
2,5 (iki onda beş) 39,6 (otuz dokuz onda altı)Kendinden sonra gelen cümleyi anlamca pekiştiren, özetleyen “evet, hayır, peki” gibi sözcüklerden sonra kullanılır.
Peki, senin dediğin olsun. Evet, bu konuda biraz eksiğimiz var. Hayır, sana inanmıyorum.Noktalı Virgül (;)
Birden fazla sıralı cümleyi birbirinden ayırmak için kullanılır.
Kar yağdı, yollar kapandı; okullar tatil edildi, çocuklar buna çok sevindi.
İçinde virgüller bulunan sıralı cümleleri ayırmada kullanılır.
Eskiden burada bahçeli, cumbalı, ahşap evler vardı; şimdi hiçbiri yok.
Aralarında anlamca karşıtlık, neden-sonuç, güçlendirme, tamamlama gibi ilgiler bulunan ve birbirine “ama, fakat, ancak, çünkü, yoksa” gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerde, bu bağlaçlardan önce kullanılır.
Bu iş bizi çok yordu; ama sonunda başardık. Her gün ilk otobüse biniyorum; çünkü işyerim çok uzak. Evin her tarafını aradım; fakat cüzdanımı bir türlü bulamadım.Virgülle ayrılmış bölümler arasında kullanılır.
Roman, hikâye, tiyatro olay ağırlıklı; eleştiri, makale bilgi ağırlıklı yazılardır. Bugün yemekte çorba, pilav, fasulye; yarın çorba, makarna, kavurma varmış.Özneyi, içinde virgüller bulunan öğeden ayırmak için kullanılır.
Sevim; Canan, Leyla ve Şebnem kadar çalışkan değil. Çalıkuşu; Acımak, Yaprak Dökümü ve Damga’dan daha iyi bilinir.Adlaşmış sıfatın, sıfat gibi anlaşılmaması için virgülün yetersiz kaldığı durumlarda adlaşmış sıfattan sonra kullanılır.
Yaramaz; küçük kardeşini rahat bırakmıyordu.
İki Nokta (:)
Aktarma sözlerde tırnak işaretinden veya konuşma çizgisinden önce kullanılır.
Babam: “Yarın işyerinde bana yardım edeceksiniz.” dedi. Misafirlerden biri: -Büyüyünce ne olacaksın bakalım, dedi.Açıklaması yapılacak veya örnek verilecek sözün ya da cümlenin sonuna konur.
Makale: Bilgi verme amaçlı gazete yazısıdır. Edebiyat denince birçok insanın aklına iki tür gelir: Roman ve şiir.Bölme işleminde bölenle bölünen arasına konur.
40:2 = 20, 1000:2 = 500
İki noktadan sonra bir cümle yazılacaksa, cümle büyük harfle; devam eden örnekler sıralanacaksa, örnekler küçük harfle başlar.
Arkadaşım elindeki kitapla yanıma geldi: “Bunu yarına kadar bitirmeliyim.” dedi. Eski sandıktan birçok şey çıktı: kitaplar, defterler, resimler…Üç Nokta (…)
Olaylar, nitelikler, adlar, örnekler sıralandıktan sonra benzerlerinin de var olduğunu belirtmek için kullanılır.
Şiirlerinde birçok konuyu işledi: aşk, ayrılık, ölüm… Edebiyat dünyasına adım atmadan önce birçok hikâye, deneme, şiir… yazmıştım.Eksiltili (bitirilmemiş) cümlelerin sonunda kullanılır.
Önümüzde masmavi bir deniz… Karşımızda bütün renkleriyle sonbahar…Söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine kullanılır.
Olanları… Bey’den öğrendik.
Alıntılardaki atlamaları göstermek için kullanılır.
Ünlü şair bir yazısında: “… Şiirde anlam aramak, eti için bülbül öldürmek gibidir.” der.
Soru İşareti (?)
Soru anlamı taşıyan cümle ve sözcüklerin sonunda kullanılır.
Bu güzel kitabı nereden buldun? Onu iyi tanıyor musun? Numaranız? Doğum yeriniz?Sıralanmış sorularda bölümler virgülle ayrılır, soru işareti cümlenin sonuna konur.
Bunları ona öğretmeni mi, arkadaşı mı söylemiş? Ödevimizi bugün mü vereceğiz, yarın mı vereceğiz?Kesinliği kanıtlanmamış bilgilerin yanında, ayraç içinde kullanılır.
Hoca Dehhani (? – ?) Divan edebiyatının ilk şairidir.
Not: Soru eki veya soru sözcüğü bulunan cümleler, soru anlamı taşımayabilir. Böyle cümlelerde soru işareti (?) kullanılmaz.
Neden böyle davrandığını söylemedi. Zor mu zor bir işin üstesinden gelebildik.Ünlem İşareti (!)
Ünlem bildiren sözcüklerin ve cümlelerin sonuna konur.
Eyvah, geç kaldık! Hava ne kadar soğuk!Bir söze inanılmadığını göstermek için, ayraç içinde sözün yanında kullanılır.
Okulda çok başarılı (!) bir öğrenciymiş. Gençliğinde oldukça güzel (!) şiirler yazmış.Kesme İşareti (‘)
Özel adlara eklenen çekim eklerinden önce kullanılır.
Ali’nin kardeşi, Bolu’dan Ankara’ya tayin olmuş.
Not: Özel adlara getirilen yapım ekleri, kesme işaretiyle ayrılmaz. Özel adlara gelerek aile anlamı katan çoğul eki de kesme işaretiyle ayrılmaz.
Türkçenin güzelliğini gerçek İstanbullulardan öğrenin. Bu akşam ailece Orhanlara gideceğiz.Kısaltmalara getirilen eklerden önce kullanılır.
THYye, İETTden, DSİ’nin, İTÜ’de
Sayılara getirilen eklerden önce kullanılır.
1920’de 12.30’da 6’ncı 18’inci
Şiirlerde ölçü gereği düşürülen seslerin yerine kullanılır.
N’eylersin ölüm herkesin başında (Ne eylersin) Gayrı benim halim nic’olur (nice olur)Aldığı ekten dolayı başka bir sözcükle karışabilecek sözcüklerde kullanılır.
O hâlâ bilgi’nin önemini anlamamış. (bilgi) O hâlâ bilginin önemini anlayamamış. (bilgin) Sorun’un çözümü için bir araya geldik. (sorun) Soru’nun çözümü için bir araya geldik. (soru)Belirtilmek istenen harf veya sözcükten sonra kullanılır.
“Saklambaç” sözcüğünde n’nin m’ye dönüştüğünü görüyoruz. Dün sınavda taşkın’ın kökünü yanlış belirledim.Tırnak İşareti (” “)
Alıntı cümlelerin başında ve sonunda kullanılır. Alıntı cümlelerin sonundaki noktalama işareti tırnak içinde yazılır, tırnak işaretinden sonra küçük harfle devam edilir.
Öğretmenimiz: “Sınava geç kalmayın.” dedi Şoför: “Bu durakta inecek var mı?” diye sordu.Yazı içinde geçen kitap adlarıyla yazı başlıklarının başında ve sonunda kullanılır.
Tarık Buğra “Küçük Ağa”da Kurtuluş Savaşı’nı işler. Defterimize “İstanbul’u Dinliyorum” adlı şiiri yazdık.Cümlede özellikle belirtilmek istenen sözcüklerin başında ve sonunda kullanılır. Tırnak içine yazılan sözcük özel adsa büyük harfle, özel ad değilse küçük harfle başlar.
Onun şiirlerinde “musiki” her şeyden önce gelir. Yazarın “Sergüzeşt” adlı bir romanı vardır.Not: Tırnak işaretinden sonra kesme işareti kullanılmaz.
Yazar, “Karabibik”te bir Anadolu köyünü anlatır.
Tek Tırnak İşareti (‘)
Bir alıntının içinde başka bir alıntıyı göstermek için kullanılır.
Ünlü sanatçı: “Dil, toplumun en önemli değeridir. Konfüçyüs ‘Bir toplumu yıkmak istiyorsanız işe dilinden başlayın’ der.” dedi.
Ayraç ( )
Cümle içindeki açıklayıcı sözler ayraç içinde yazılır.
İlk kitabımı yayımladığımda (1965) lise öğrencisiydim. Batılı anlamdaki ilk yapıtlarımızı (Şair Evlenmesi, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat) yayınevimiz sadeleştirerek yayımlayacak.Bir sözcüğün eşanlamlısı ayraç içinde yazılır.
Birçok öğrenci ilgeç (edat) konusunda zorlanıyor. Bu şiirde benzetme (teşbih) sanatına yer verilmiş.Tiyatro ve piyes metinlerindeki davranışlar ayraç içinde verilir.
Adam (Ayağa kalkarak): “Benimle böyle konuşamazsınız.” dedi. Zavallı anne (Sessizce yerine oturur): “Onu çok özledim.” dedi.Yabancı sözcüklerin okunuşları ayraç içinde yazılır.
Moliere (Molyer) komedileriyle tanınmış bir sanatçıdır.
Kişilerin ölüm ve doğum tarihleri ayraç içinde yazılır.
Baki, (1526 -1600) döneminin en ünlü şairidir.
Özdeyiş gibi alıntı cümlelerin sonunda söyleyenin ismi ayraç içinde yazılır.
“Bir milleti bağımsızlığa kavuşturan da köleliğe düşüren de eğitimdir.” (Atatürk)
Köşeli Ayraç ( [ ] )
Ayraç içine alınan bir açıklama için gereken yeni bir açıklama köşeli ayraç içinde yazılır.
Daha ortaokuldayken farklı türlerdeki dünya klasiklerini (Suç ve Ceza [roman], İlyada [şiir], Hamlet [tiyatro]) okumuştum.
Kısa Çizgi (-)
Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Yarın ilk derse -eminim- yine geç kalacak. Fuzuli -edebiyatımızın en lirik şairi- yeterince tanınmıyor.Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.
Nedim, Lale Devri (1718 -1730) şairidir. Sanatçı, 1918-1994 yılları arasında yaşamıştır.Birbiriyle ilgili iki adın arasında kullanılır.
Uçakla İstanbul – İzmir arası bir saat sürüyor. Türkiye – Brezilya maçını dört gözle bekliyoruz.Dilbilgisinde kökler ve ekler arasında kullanılır.
simit – çi alış – kan – lık yol – cu – lar – a tanı – dık – lar – ımız – danSatır sonunda bitmeyen sözcüklerin bölünmesinde kullanılır.
edebiyatı- mızda şairleri- mizinRakam veya sayılar arasında (“ila” anlamında) kullanılır.
Kitap fuarı 15-25 Eylül’de yapılacak. Seni soran 35 – 40 yaşlarında biriydi.Eski metinlerdeki Arapça, Farsça tamlamalar arasında kullanılır.
derd-i aşk, terk-i diyar, bülbül-i şeyda
Yalnız yazıldığında eklerin başında kullanılır.
-e hali, -sız yapım eki, -ce eşitlik eki
Eylemlerin sonuna mastar eki (-mek, -mak) yerine kullanılır.
yaz-, bekle-, gör-, tanı-, yavaşla-
Uzun Çizgi ( – )
Konuşma metinlerinde cümlelerin veya sözlerin başında kullanılır:
Gazeteci ünlü şaire sordu: – Şiir gençlik döneminde mi yazılır? Ünlü şair cevap verdi: – İnsanın kendini genç hissettiği her dönemde yazılır.Ayrıca Bkz. Noktalama İşaretleri Konu Testleri