Serbest Nazım: Genellikle ölçü ve kafiyeye bağlı bulunmayan, dizelerindeki hece sayısı değişik olan şiirlerdir. Servet-i Fünûn’dan sonra kullanılmaya başlanan bu nazım şekli günümüzde çok yaygınlaşmıştır. Ölçü ve kafiye şiire ahenk verir. Serbest nazımlarda ise bu ahenk aliterasyon ve asonanslarla sağlanır.
Serbest nazmın, şairlerin kullanışlarına göre pek çok çeşitleri vardır. Bunun için de henüz belirginleşmiş bir kuralı yoktur.
Toplumcu Şiir: Halkı ve halkın sorunlarını anlatan şiir türüdür. Nazım Hikmet ve Rıfat Ilgaz’ın şiirleri buna örnektir. Yirminci yüzyılın başlarında, neredeyse tüm dünyada eş zamanlı olarak gelişen siyasal ve toplumsal hareketlere bağlı olarak yeni bir edebiyat akımı doğar.
Toplumsal gerçekçilik ya da sosyalist gerçekçilik adı verilen bu akım; şiirden, edebiyatın ve sanatın her alanına kadar geniş bir yelpazede etkisini gösterir. Emekçilerin sorunlarını, emek-sermaye çelişkisini ve yaşamsal kaygılarını konu alan bu akım, “toplum için sanat” görüşünü temsil eder.
Serbest Nazım ve Toplumcu Şiirin Özellikleri:
- Pragmatik, yani çıkarcı şiirdir.
- Şiir tezlidir, savunulan bir görüş vardır ve bu görüş kendini şiirde belli eder.
- Şair, toplumun bir parçası olduğu için şiirlerini toplumsal bir kaygı ile yazmalıdır.
- Şair ancak toplum şiirleri yazarak kendini geliştirebilir. Bireysellikten önce kolektiflik vardır.
- Dilin harekete geçiren gücünden, etkisinden yararlanılmıştır.
- Söylev üslubundan yararlanılmıştır.
- Geniş kitlelere hitap etmek, onları harekete geçirmek için yazılmıştır.
- Şiirde biçimden çok içeriğe önem vermişler bu sebeple de ölçüsüz, kafiyesiz şiirler yazmışlardır.
- Gelecekçilik (Fütürizm) akımından etkilenmişlerdir.
Gelecekçilik (Fütürizm): 20. yüzyılın başlarında İtalya’da ortaya çıkan bu akımın sanatçıları, şiirde temel öğelerin cesaret, isyan ve cüret olduğunu savunmuşlardır. Edebiyatın durgun değil hareketli, barışçıl değil kavgacıl olmasını istemişlerdir. Savaşı övmüşler ve geçmişi kötülemişlerdir. Türk Edebiyatında Nazım Hikmet, ünlü Rus şairi gelecekçi Mayokovski’den etkilenmiştir.
Serbest Nazım ve Toplumcu Şiirin Önemli Temsilcileri
NAZIM HİKMET (1902 – 1963)
- Toplumcu gerçekçi edebiyatın öncüsü olup, ilk şiirlerini ölçülü ve uyaklı yazmıştır.
- Rusya’daki öğrenim yıllarında Fütürist şair Mayakovski’nin sanat görüşünü benimsemiş, ölçülü ve uyaklı şiiri bırakmıştır.
- Rusya’dan döndükten sonra öz, biçim ve tema bakımından yeni şiirleriyle serbest nazmın ve toplumcu şiirin ilk örneklerini vermiş; bu yönüyle pek çok şairi etkilemiştir.
- Şiir dışında roman, tiyatro, masal, mektup gibi türlerde eserler vermiştir.
- “Memleketimden İnsan Manzaraları” ve Kuruluş Savaşı’nı anlattığı “Kuvayı Milliye Destanı” önemli eserlerindendir.
- Eserleri:
- Şiir: 835 Satır, Jokond ile Si-Ya-u, Memleketimden İnsan Manzaraları, Kuvayı Milliye Destanı
- Tiyatro: Kafatası, Yusuf ile Menofis
- Roman: Kan Konuşmaz
- Masal: Sevdalı Bulut
- Mektup: Kemal Tahir’e Mahpushaneden Mektuplar
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Nazım Hikmet Ran Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
RIFAT ILGAZ (1911 – 1993)
- Toplumcu gerçekçi bir şair ve yazardır.
- Özellikle 1940’lı yıllarda yoksulların yaşamlarını anlattığı şiirleriyle, toplumcu gerçekçi şairlerin önemli temsilcilerindedir.
- “Markopaşa” dergisinde mizahi yazılar yazmıştır.
- En önemli eserlerinden olan Hababam Sınıfı, başlangıçta tiyatro olarak yayımlanmıştır.
- Eserleri:
- Şiir: Sınıf, Yaşadıkça, Devam, Bütün Şiirleri
- Roman: Karartma Geceleri, Sarı Yazma
- Mizahi Hikâyeler: Don Kişot İstanbul’da, Radarın Anahtarı
- Mizahi Romanlar: Hababam Sınıfı, Pijamalılar
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Rıfat Ilgaz Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
CEYHUN ATUF KANSU (1919 – 1978)
- Önceleri halk şiirinden etkilenen şair, 1940’lı yıllarda toplumcu gerçekçi şiire katılarak serbest şiirler yazmaya başlamıştır.
- Şiirleri dışında makale, hikâye, deneme türlerinde de yazan sanatçı, “Dünyanın Bütün Çiçekleri”, “Kızamuk Ağıdı” adlı şiirleriyle sevilmiştir.
- Eserleri:
- Şiir: Bağbozumu Sofrası, Bağımsızlık Gülü, Sakarya Meydan Savaşı, Yanık Hava
Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Ceyhun Atuf Kansu Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri
ERCÜMENT BEHZAT LAV (1903 – 1984)
- İlk şiir kitaplarını 1930’lu yılların başında yayımlayarak adını duyuran şair ölçülü, uyaklı şiire karşı çıkışıyla dikkati çekmiştir.
- Fütürizmin ilk temsilcisidir.
- Gerçeküstücülükten başlayarak değişik şiir akımlarını deneyen şair, şiirimize alaysılamayı getiren ilk şair olma özelliğini taşır.
- Eserleri:
- Şiir: S.O.S, Kaos, Açıl Kilidim Açıl, Mau Mau, Üç Anadolu
HASAN İZZETTİN DİNAMO (1909 – 1989)
- İlk şiirlerinde Faruk Nafiz’in etkisinde kalan sanatçı daha sonra Nazım Hikmet’in etkisinde kalmıştır.
- Marksist anlayışla şiirler yazmıştır.
- Toplumcu gerçekçi bir sanatçıdır.
- Eserleri:
- Şiir: Adsız Kitap, Deniz Feneri, Karacaahmet Senfonisi, Özgürlük Türküsü, Mapusanemden Şiirler, Sürgün Şiirleri, Gecekondumdan Şiirler, Kavga Şiirleri, Çoban Şiirleri, Tuyuglar, Nazım’dan Meltemler
HASAN HÜSEYİN (1927 – 1984)
- Önce, kullandığı dil ve şiir dünyasını algılaması bakımından Attila İlhan’ın etkisinde kalmışsa da giderek kendi söyleyişini bulmuştur.
- “Kavel”, “Kızılırmak”, “Temmuz Bildirisi” adlı şiir kitaplarıyla toplumcu şiirde yeni örnekler vermiştir.
- Toplumcu gerçekçidir.
- Eserleri:
- Şiir: Kızılkuğu, Ağlasın Ay Şafağı, Oğlak, Acıyı Bal Eyledik, Kelepçenin Karasında Bir Ak Güvercin, Ka- vel, Kızılırmak, Temmuz Bildirisi
AHMET ARİF (1927 – 1991)
- Toplumcu gerçekçi şairler arasındadır.
- Anadolu insanını anlatmıştır.
- Doğu Anadolu insanının sorunlarını ele almıştır.
- Marksist bir anlayışa sahiptir.
- Halk türkü, ağıt ve masalların hem içli, hem gür sesi ve özüyle beslenmiştir.
- Eseri:
- Şiir: Hasretinden Prangalar Eskittim
ÖZDEMİR İNCE (1936 – …)
- İlk şiiri 1954’te “Kaynak” dergisinde yayınlandı.
- Pazar Postası, Türk Dili, Değişim, Dost, Şiir Sanatı, Papirüs, Soyut, Türkiye Yazıları, Milliyet Sanat, Yusufçuk, Adam Sanat gibi dergilerde yayınlanan şiirleriyle tanındı.
- Şiir üzerine kuramsal yazılar ve değişik konularda denemeler, eleştirel denemeler yazdı.
- Eserleri:
- Şiir: Kargı, Tutanaklar, Kiraz Zamanı, Karşı Yazgı, Rüzgâra Yazılıdır, Elmanın Tarihi, Kentler, Yedi Der-yalar Geçsen, Siyasetname, Eski Şiirler, Canyelekleri Tavandadır, Hayat Bilgisi, Zorba ve Ozan, Başak ile Terazi, Burçlar Kuşağı, Güneş Saati, Gürlevik, Yazın Sesi, Uykusuzluk, Mani Hayy, Evren Ağacı, Bütün şiirleri (Tekvin, Delta, Tohum Ölürse, Yağmur Taşı)
- Düzyazı: Şiir ve Gerçeklik, Söz ve Yazı, Tabula Rasa, Dinozorca, Yazınsal Söylem Üzerine, Tarih Affetmez, Çile Törenleri, Bu Ne Biçim Memleket, Yaşasın Cumhuriyet
CAN YÜCEL (1926 – 1999)
- Hasan Ali Yücel’in oğludur.
- Modern şiirimizde hiciv ustalarından biridir.
- İlk kitabı “Yazma”dan sonra uzun bir süre biçim arayışlarıyla oyalanmıştır.
- Şairliğini külhanca raconlarından yararlanarak siyasal inançlarıyla yoğurmuştur.
- Eserleri:
- Şiir: Sevgi Duvarı, Bir Siyasinin Şiirleri, Ölüm ve Oğlum, Şiir Alayı, Canfeda, Çok Bi Çocuk, Kısa Devre, Kuzgunun Yavrusu, Gece Vardiyası, Gezintiler, Maaile, Seke Seke, Alavara, Mekânım Datça Olsun, Güle Güle-Seslerin Sessizliği