Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) Ahenk Ahenk kelimesi uyum anlamına gelmektedir. Edebiyatta ise kelimelerin birbiriyle ses ve anlam bakımından etkileyici bir bütün olması anlamındadır. Şiirde ahenk; ustaca kullanılan ses akışı, söyleyiş, ritim, ölçü ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır. Şiirde ahengi sağlamak için ölçü, uyak, vurgu, tonlama gibi değişik unsurlar kullanılır. Şiirde ahengi sağlayan unsurları şöyle sıralayabiliriz: 1. Vurgu: Bir kelimede hecelerden birinin diğerlerine göre daha baskılı, daha kuvvetli söylenmesidir. Vurgu hem kelimenin anlamını güçlendiren hem de şiiri ahenkli kılan bir unsurdur. Vurgulama ve tonlama şiirin ahengini ve etki gücünü bir kat daha artırır. Örnek: Gök sarı toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı Arkada zincirlenen Toros Dağları 2. Tonlama: Anlatılmak istenen duygu veya düşüncenin daha etkili ifade edilebilmesi için ses tonunu değiştirerek okumaya tonlama denir. Böylece acıma, üzüntü, özlem, hayranlık, sevgi gibi duygular belirginlik kazanır. Örnek: Bir sarsıntı… Uyandım uzun süren uykudan, Geçiyordu araba yola benzer bir sudan. 3. Ölçü: Ahengi sağlamak şiire belli bir düzen vermek için şiirlerde çeşitli ölçüler kullanılır. Türk edebiyatında hece ve aruz ölçüsü olmak üzere iki çeşit ölçü kullanılmıştır. a. Hece ölçüsü: Şiirdeki tüm dizelerin hecelerinin sayısının eşit olması esasına dayanır. Hece ölçüsü Türklerin bulduğu bir ölçüdür. Bilinen en eski Türk şiirlerinde de bu ölçü kullanılmıştır. 7’li, 8’li, 11’li hece ölçüsü kalıpları en çok kullanılan kalıplardır. Durak: Ölçü kalıpları içerisindeki durma yeridir. Hece ölçüsünde duraklar sözcükleri bölmez. b. Aruz ölçüsü: Dizelerdeki hecelerin açıklık kapalılık esasına bağlı olan bir ölçü sistemidir. Sonu ünlü ile biten heceler ‘’açık’’, sonu ünsüzle biten heceler de ‘’kapalı’’ hece olarak adlandırılır. Ayrıca uzun ünlülü heceler ile dize sonundaki heceler daima kapalı kabul edilir. Aruz ölçüsünde duraklar sözcükleri bölebilir. O be nim mil / le ti min yıl / dı zı dır par / la ya cak . . – – . . – – . . – – . . – Fe i la tün Fe i la tün Fe i la tün Fe i tün Aruz vezninde hecelerin kısalığı ve uzunluğu esas olduğu için bazı Türkçe kelimeler kısa olduğu halde vezin gereği uzun okunur; buna imale denir. İmale kısa heceyi uzun yapar. Arapça ve Farsça kelimelerdeki bazı uzun seslerin vezin gereği kısa okunmasına da zihaf denir. Sessiz bir harfle biten kelime vezin gereği açık olması gerekirse, kendinden sonra sesli ile başlayan bir hece varsa birinci kelimenin sonundaki harf, ikinci kelimenin ilk hecesine ulanır. Buna ulama denir. Ulama kapalı heceyi açık yapar. c. Serbest Ölçü: Herhangi bir sisteme bağlı olmayan ölçüdür.19.yüzyıl sonlarından itibaren edebiyatımıza girmiştir. 4. Uyak (Kafiye) ve Redif: Uyak: Dize sonlarında bulunan ve görevleri farklı olan ses veya ek benzerlikleridir. Redif: Mısra sonlarında bulunan aynı görevdeki ses, ek ve kelime tekrarlarıdır. Her yalana kanmışım kafiye:’’an’’ Her söze inanmışım redif: ‘’mışım’’ Ben artık sevgiden de Bıkmışım, usanmışım Uyak Çeşitleri a. Yarım Uyak: Sadece bir ünsüzün benzeşmesiyle oluşan kafiyeye yarım uyak denir. Ecel büke belimizi Söyletmeye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selam olsun b. Tam Uyak: Biri ünlü biri ünsüz olmak üzere iki sesin benzerliğiyle oluşan uyağa tam uyak denir. Ben gideyim yol gitsin, ben gideyim yol gitsin; İki yanımdan aksın bir sel gibi fenerler Tak, tak ayak sesimi aç köpekler işitsin Yolumda bir tak olsun zulmetten taş kemerler c. Zengin Uyak: En az üç sesin benzerliğiyle oluşan uyağa zengin uyak denir. Bir idamlık Ali vardı, asıldı Kaydını düştüler, mühür basıldı Geçti gitti, birkaç günlük fasıldı. d. Cinaslı Uyak: Aynı seslerden oluşan; fakat farklı anlamları karşılayan kelimelerle yapılan uyağa cinaslı uyak denir. Cinas bir kelimenin tekrarı değildir. Aynı kelimenin aynı anlamla tekrar etmesine redif denir. ‘’Kalem böyle çalınmıştır yazıma Yazım kışa uymaz kışım yazıma’’ Bu beyitteki ‘’yazıma’’ sözcüklerinin yazımı aynıdır; ancak birinci dizede kaderime anlamında ikinci dizede ise yaz mevsimi anlamında kullanıldığından cinaslı uyaktır. NOT: Yazımları ve anlamları aynı olan iki sözcük redif; yazımları aynı ancak anlamları farklı olan iki sözcük cinaslı kafiye oluşturur. NOT: Uzun okunan ünlüler iki ses değerinde kabul edilir. Uyak Düzeni (Şeması) ve Çeşitleri Şiirler uyaklanış bakımından dörde ayrılır: a. Düz uyak: Uyaklı kelimeler aaxa veya aaab şeklinde sıralanmışsa buna düz uyak denir. Hiç anılmaz olmuş atalar adı Beşikte bırakmış ana evladı Kırılmış yetimin kolu kanadı Zulüm pençesinden aman kalmamış b. Çapraz uyak: Uyaklı kelimeler abab şeklinde sıralanmışsa buna çapraz uyak denir. Sokaktayım kimsesiz bir sokak ortasında Yürüyorum arkama bakmadan yürüyorum Yolumun karanlığa saplanan noktasında Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum Necip Fazıl Kısakürek c. Sarma uyak: Uyaklı kelimeler abba şeklinde sıralanmışsa buna sarma veya sarmal uyak denir. En son Bektaş Ağa çöktü diz üstü Titrek elleriyle gererken yayı Her yandan bir merak sardı alayı Ok uçtu, hedefin kalbine düştü d. Mani tipi uyak: Mani tipindeki şiirlerde kullanılan uyak türüdür. aaxa şeklinde uyaklanır. Tek dörtlük için geçerlidir. Dağlarda kar kalmadı Gözlerde fer kalmadı Daha yazacak idim Kâğıtta yer kalmadı 5. Aliterasyon ve Asonans: Bir şiirin dizelerinde sürekli aynı ünsüzün tekrarlanmasından oluşan ahenge aliterasyon denir. Bir şiirin dizelerinde sürekli aynı ünlünün tekrarlanmasıyla oluşan ahenge asonans denir. Senin kalbiden sürgün oldum ilkin bütün sürgünlüklerim bir bakıma bu sürgünün bir süreği “ü harfi ile asonans, s harfi ile aliterasyon yapılmıştır.”
Öncelikle bilgiler yetersiz bence; örnek koysaydınız çok daha iyi kavrardık, neyse gene de fena değil artık bir dahaki sefere:)Yanıtla
Çok da iyi değil arkadaşlar abartmayın sınavdan 97 aldım sizin sayenizde ama biraz daha fazla ayrıntılı örnekler olsaydı 100 alabilirdim…Yanıtla
Aynı bizim edebiyat hocası gibi yazmışsınız, şiirler burdakilerin hepsi, benim defterimde var helal olsun size güzel bir konu paylaşmışsınız.Yanıtla
Enes o senden kaynaklanıyor, ben klasik sınav oldum 50 sorudan 100 aldım. Bence gayet harika anlatılmış…!Yanıtla
Bu acayip bir site, aradığım her şeyi hemen buldum. Eğer edebiyatınız kötü ise hemen bu siteye girin bence.Yanıtla
Bana “Kaldırımlar” şiirinin şiirde ahenk ve yapı unsurları lazım yardımcı olursanız sevinirim.Yanıtla
Harika ama keşke birazcık da sorular olsaymış ne daha güzel olurdu ama olsun yine de çok yardımcı oldu teşekkürler :)Yanıtla
Sarma uyakta son kısımda bir yanlışlık var “Buna Çapraz Uyak Denir” yazılmış sarma uyak olması gerekiyor. Teşekkürler, çok güzel ve açıklayıcı olmuş. Performans ödevime çok yardımcı oldu.Yanıtla
Ünsüz benzeşmesi redife etki ediyor mu? Yani bir mısrada ayrılma hal eki -dir şeklindeyken, diğer mısrada -tir olduğunda bunu redif olarak kabul edebilir miyiz?Yanıtla
Gerçekten çok güzel bir sayfa, herkese tavsiye ederim aradığım her şeyi burada buldum. Sınavıma buradan çalıştım harika, edebiyatı sizin sayenizde anladım teşekkür ederim.Yanıtla
Çok güzel, sizin sayenizde kaçırdığım konuları öğrendim ama anlatımlara örnekler de eklerseniz süper olur.Yanıtla
Yarın edebiyat sınavım var, buradan biraz anladım. Allah razı olsun sizden, okullar kapanınca buraya bakacağım ve diyeceğim ki ben bunu daha aralıkta yazmıştım.Yanıtla
Gerçekten güzel olmuş. Çok teşekkür ederim. Çok güzel anlatmışsınız sınavdan önce çok işime yaradı.Yanıtla
Acayip güzel herkese şiddetle tavsiye ediyorum, eğer edebiyatınız kötüyse benim gibi bu siteyi takip etmelisiniz. (2015’in üçüncü yorumu benden :D)Yanıtla
Bence gayet güzel açıklamışsınız. çok beğendim, çok güzel bir site. Sayenizde anladım. Allah razı olsun. Sağolun ne diyeyim :)Yanıtla
Hocanın 4 saatte anlattığı ama benim gene de anlamadığım konuyu burada anladım. Çok teşekkürler.Yanıtla
Hocadan anlayamadığımı burada anladım, yazılıya hazırlık bakımından çok yararlı bir site teşekkürler.Yanıtla
Derste çok iyi anlayamamıştım gerçekten harika bir şekilde hazırlanmış fakat asonans ve aliterasyona da örnek verseydiniz keşke.Yanıtla