Sözcükte Yapı Test-1 1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcüğün kökü, sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Bunca olur aşka doğru bu sonsuz uyum. B) Demek eski zamanlarda yücelmek buydu. C) Kim gördü derince bu sevgiyi, kim duydu. D) Bir tek sana açık gönül sarayım şimdi. E) Yüzünde güzelliği eskimeyen bir güzel vardı. 2. Yoksa iki (I)ayrı nehirde yüzmemiz, karşılaşabileceğimiz binlerce (II)tehlikeden, şelâlelerden, anaforlardan, (III)kayalardan, canavarlardan, (IV)parçalarımızdan hiç olmazsa (V)birini kurtarma isteği mi? Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisi yapı bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 3. I. Gece, şiirden bir yolu geçiyoruz birlikte. II. Hatırlar mısınız bir zamanlar bu sokaklardan geçerdi. III. Şiirden bir taç oturuyor alnımıza IV. Dün okullu çocuklar geçti bu yoldan Numaralanmış dizelerin hangi ikisinde “-den(-dan)” takısı yapım eki görevinde kullanılmıştır? A) I. ve II. B) II. ve IV. C) I. ve III. D) II. ve III. E) III. ve IV. 4. Ne başımız (I)ağrır, ne (II)gönlümüz (III)daralır Bize ne (IV)anneden, (V)çocuktan sevgiliden Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi hem yapım, hem çekim eki almıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 5. Şehirdeyken her taraf (I)korunmuşken Güç mü yeter (II)kuşatılmışlığı (III)yarmaya Düşler (IV)kafaca alışverişimizdir. (V)Ağırlık merkezi tehlike olan hayata Yukarıdaki dörtlükte numaralanmış sözcüklerden hangi ikisinin kökü, sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I. ve IV. B) IV. ve V. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) I. ve V. 6. Bir gram (I)artış almamıştır Mesele bin yıl (II)önce yoksun olunanlarsa (III)Yığılmış onca mala (IV)dikilmiş binaya rağmen Dünya hâlâ (V)aynı ağırlıkta. Yukarıdaki dörtlükte numaralanmış sözcüklerden hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 7. Düşler ve (I)umut dersen öyle değil Varlığı (II)bağlansa da yoksun oluşa Umudu (III)anlamsız kılacak (IV)doygunluk ne ki Düşleri kötürüm edecek (V)zenginlik Hem neye yarar şu dünyada Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangi ikisinin kökü, sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I. ve II. B) II. ve III. C) II. ve IV. D) II. ve V. E) I. ve V. 8. (I)Rahatça uyanışı kalmadı uykuların Herkes bir (II)rüyayı farklı (III)yorumlar (IV)Gözlerinden bağlanılır (V)sevgiliye daima Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangi ikisi hem yapım, hem çekim eki almıştır? A) I. ve II. B) III. ve V. C) II. ve III. D) IV. ve V. E) I. ve III. 9. Etrafı (I)püsküllü, (II)saçaklı, koltuk ve kanepelerle döşeli salon ve (III)odalarda, tütün ve kahve (IV)içilerek, nükteler yapılarak, mısralar söylenerek geceler (V)geçiriliyordu. Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 10. (I)Eğil de kulak ver, bu (II)sessiz (III)yığın Bir vatan (IV)kalbinin (V)attığı yerdir. Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 11. I. Sevginle tutuşup yanmış bir (I)korum II. Bu ince bir duygu, ince bir (II)yorum III. Her nereye (III)gitsem inan sevdiğim IV. Seven bir güzelin (IV)özlem nesine Numaralanmış dizelerin hangi ikisinde altı çizili sözcüğün aldığı -m(-um) eki, yapım ekidir? A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) I. ve IV. E) II. ve IV. 12. Hep nazik, hep hoşgörülü, hep (I)insancıl, yayayı da, kamyon şoförünü de, (II)dolmuşçuyu da bir (III)saygı içinde efendice, (IV)sevimli jestlerle bekletirken bile (V)bakışıyla özür dileyen bir insanlık anıtı gibiydi. Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangi ikisi birden çok yapım eki almıştır? A) II. ve IV. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) III. ve V. E) IV. ve V. 13. Bir geniş (I)açıdan (II)başlayıp şöyle bir ufuk turu yaptıktan sonra (III)derinliklere indi ve kendi (IV)yazarlığı konusunda çengeli bize (V)takmış oldu. Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangi ikisinin kökü, sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) II. ve IV. E) III. ve V. 14. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcük hem yapım, hem çekim eki almıştır? A) Bazen yenilmek yeniler insanı akşamları B) Senin gönlünde hâlâ o İstanbullu var C) Duruşunda bir süvari alayının yenilgisi D) Bakışlarından kalkan son otobüslerle E) Ellerim annesiz bir çocuğun elleri gibi üşür. 15. Az (I)bulunur bir mevsimin tam orta (II)yerindeyim. Tüylerinin yaldızı yaz (III)üreten o miskin gece Kılcala kan basıp (IV)askıya (V)aldığı an rüyaları Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 16. Doğru nüktelere girer büyük (I)üzüntülerin Düzenini bu çağın (II)boyladı gitti. (III)Yorumları (IV)gizlice yalanla dolu Uyku her koldan hücumlarla (V)bölünür. Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi, birden çok yapım eki almıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 17. En bakımsız, en kuytu bir bucağın Bence “irem bağı” gibi güzeldir. Bir yıkılmış evin, harap ocağın Şu heybetli saraylara bedeldir. Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerin aldığı -n takısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kaynaştırma harfi B) İkinci tekil şahıs iyelik eki C) Tamlayan takısı D) Hal eki E) Yapım eki 18. Parmaklarının ucunda güneş (I)doğar. Tarih, dudaklarının kıvrımında (II)başlar. Aşk mühürlenir, tılsım (III)kaçar uzaklara Turuncu yürek siyahla (IV)oynar göğsümde Yukarıdaki dizelerde numaralanmış eylemlerden hangi ikisi hem yapım, hem çekim eki almıştır? A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) I. ve IV. E) II. ve IV. 19. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcüğün aldığı -ma/-me takısı görev bakımından diğerlerinden farklıdır? A) N’olur aynalardan taşma güzelim B) Her söylenen söze şaşma güzelim C) Duyuyoruz, yaşama sevincini, sonsuz D) Görüntüye girme, ihtiyacımız yok E) Kendini bil, tenhalaşma güzelim 20. -lı (-li, -lu, -lü) eki bir isimden isim yapım ekidir ve eklendiği sözcüğü sıfat yapar. Bu ek bazen doğrudan fiile de gelebilmektedir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte “-lı eki” doğrudan fiile eklenmiştir? A) Bütün çocukluğum çamurlu sokaklarda geçti. B) Evimizin arkasında ağaçlı bir yol vardı. C) Geniş odalı, rahat bir evde oturuyorduk. D) Kapalı kapıların ardında birçok şey görüşmüştük. E) Şiirinde “sevgili” sözcüğünü çok sık kullanmıştı. 21. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi hem yapım hem de çekim eki almıştır? A) Kıssanın can alıcı yerlerini hatırla. B) Kendilerini çobanın büyülü sesine bıraktılar. C) Coşkunluğu gittikçe sel gibi kabarıyordu. D) Çukurova baştan aşağı ormanlık ve sazlıktı. E) Yılan baş döndürücü bir hızla ilerliyordu. 22. (I)Dağlar, yaylalar ağzına kadar çiçekle dolmuş, deniz kıyısındaki (II)verimli ovalar (III)güzelleşmişti. (IV)Bataklıklar ve oradaki kuşlar, (V)savaşlar, padişahlar dile gelmişti. Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi çekim eki almamıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 23. Aşağıdaki cümlelerde attı çizili sözcüklerden hangisi birden fazla yapım eki almıştır? A) Kavalın sesi gökte uçan kuşu bile büyüledi. B) Bu, acı, umutsuz, çılgın bir fırtınanın sesiydi. C) Kara koyun ağır ağır başını kaldırdı havaya. D) Çobanın bedeni de sesiyle birlikte oynuyor. E) Adalılar yemeklerini her gün burada yiyorlarmış. CEVAP ANAHTARI 1-B 2-A 3-C 4-C 5-B 6-E 7-D 8-B 9-C 10-D 11-E 12-A 13-B 14-A 15-B 16-D 17-B 18-E 19-C 20-D 21-C 22-B 23-B
Babanın oğlu değil yani sana cevap anahtarını vermek zorunda mı? Bir de ünlem işareti koymuşsunuz ayıp ayıp emeğe saygı gösterin!
Birinci sorunun hatalı olduğunu düşünüyorum. Çünkü uyum- uymak, sevgi-sevmek,açık-açmak yani bunlar fiil köklü kelimelerdir olarak yorum yapabiliriz ancak yücelmek-yüce ve eskimek-eski kelimeleri de isim soylu kelimelerdir. Soru çift cevaplı.Yanıtla
Kullanıldığı soruya göre değişir. Evet eskimek kelimesinin kökü “eski” dir. Fakat eğer soruda istenilen tek cevapsa onun kökünü yine eski- şeklinde almalıyız. Yani soru doğru.
Eskimek kelimesi kökteş bir sözcüktür. Yani hem isim soylu hem fiil soylu olabilir. (Çok eski bir ayakkabı giyiyordu.) Eğer böyle bir cümle olsaydı eski kelimesi isim olarak kullanılmış olurdu. (Kazağım henüz eskimemiş.) Eğer böyle bir cümle olursa kelimenin kökü eski(-mek) , diğer bir deyişle kelimenin kökü fiil olurdu. 1. soruda da ”Yüzünün güzelliği eskimeyen bir güzel” yazılmış. Buradaki eski kelimesi fiil kökü olarak kullanılmış. Eğer ”Yüzünün güzelliği eskiden beri değişmemişti.” gibi bir cümle olsaydı eski kelimesi isim olarak kullanılmış olurdu. Türkçede bunun gibi pek çok kökteş sözcük bulunur. Örneğin; duvarı boyadı. (fiil) Boyaları getirdim.(isim) Yemek yemek önemlidir. (ilki isim, ikincisi fiil olarak kullanıldı) İnsanlara güvenmekte zorlanır fakat ona güven duymuştu. (ilki fiil, ikincisi isim kökü olarak kullanıldı) Umarım anlatabilmişimdir.
15. soruda aldığı kelimesi bir fiilimsi ve bütün fiilimsiler fiilden isim türeten yapım eki aldığından dolayı türemiş sözcüktür. Yani aldığı kelimesi türemiş yapılıdır. Yerindeyim kelimesindeki tüm ekler çekim eki olduğundan basit yapılıdır.
-ır eki burada fiile gelen çekim eklerinden haber kipi başlığında olan geniş zaman ekidir. Evet dar isimdir kök olarak fakat gelen -al yapım eki isimden fiil yapmıştır. Dolayısıyla fiile gelen herhangi bir çekim eki gelebilir.