Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatının Sanatçıları

Şinasi Ziya Paşa Namık Kemal topluluğu olarak anılır. Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Ahmet Vefik Pa­şa, Direktör Ali Bey, Ali Suavi, I. topluluğun diğer önemli sanatçılarıdır.

İBRAHİM ŞİNASİ (1826 – 1871)

• I. topluluğun öncüsüdür.
• Dilde sadeleşme hareketine öncülük etmiştir.
• Edebiyatımızda noktalama işaretini ilk kez kullanmıştır.
• Kasidelerinde içerik ve şekil bakımından yenilikler görülür.
• Eserlerinde parça güzelliği yerine bütün güzelliğine önem vermiştir.
• La Fontaine’in fabllarını manzum olarak çevirmiştir.
• Durub-ı Emsal-i Osmaniye adlı eseriyle atasözlerini bilimsel bir anlayışla derlemiştir.
• İlk tiyatro eserimiz olan Şair Evlenmesi’ni (1860) yazmıştır. Şair Evlenmesi, görücü usulü ile evliliğin yanlışlığını konu edinir.
• İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval’i (1860) Agâh Efendi’yle birlikte çıkarmıştır.
• İlk makale olan Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’ni (1860) yazmıştır.
• Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarmıştır (1862).
• Batı’dan yaptığı şiir çevirilerini Tercüme-i Manzume’de toplamıştır.
• Klasisizmden etkilenmiştir.

Eserleri

• Tiyatro: Şair Evlenmesi
• Şiir: Müntehabat-ı Eş’ar
• Derleme: Durub-ı Emsal-i Osmaniye
• Sözlük: Kamus-ı Osmanî (tamamlayamamıştır)
• Çeviri: Tercüme-i Manzume

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. İbrahim Şinasi Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

ZİYA PAŞA (1829 – 1880)

• Şiirleri divan edebiyatı tarzındadır.
• Şiir ve İnşa adlı makalesinde halk edebiyatını; “Harabat” adlı antoloji ile divan edebiyatını övmüş, bu yüzden Namık Kemal tarafından eleştirilmiştir.
• Hece ölçüsüyle yazdığı şiirleri de vardır. Genellikle aruzu kullanmıştır.
• Bağdatlı Ruhi’ye nazire olarak yazdığı Terkib-i Bent‘i önemlidir.
• Şiirleriyle toplumdaki olumsuzlukları eleştirmiş ve felsefi konuları ele almıştır.
• Dönemin idarecilerine (Özellikle Ali Paşa’ya) yönelik hicivler yazmıştır (Zafername).
• Çeviriler yapmıştır.
• Toplumsal şiirlerinde hak, hürriyet, adalet, medeniyet, ahlak gibi kavramları işlemiştir.
• Namık Kemal’le birlikte yurt dışında çıkarılan ilk gazete olan “Hürriyet”i yayımlamıştır.
• Romantizm akımından etkilenmiştir.

Eserleri:

• Şiir: Eş’ar-ı Ziya
• Antoloji: Harabat (Antoloji, III cilt)
• Tercüme: Rüya’nın Encamı, Endülüs Tarihi, Engizisyon Tarihi, Emil, Tartüffe…
• Hiciv: Zafername (Nazım-nesir karışık)
• Makale: Şiir ve İnşa
• Mektup: Veraset Mektupları
• Anı: Defter-i Amal

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Ziya Paşa Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

NAMIK KEMAL (1840 – 1888)

• “Vatan şairi”dir.
• Şiir, eleştiri, biyografi, roman, tarih, makale gibi farklı tür­lerde eserler vermiştir.
• “Toplum için sanat” anlayışındadır.
• Eserlerinde vatan, hürriyet, özgürlük, eşitlik gibi konuları işlemiştir.
• Edebiyatçı kimliği kadar fikir adamı kimliği de önemlidir.
• Dilin sadeleşmesi taraftarıdır.
• Şiirlerini, heyecanlı bir söylevci edasıyla yazmıştır.
• Hece ile şiirler de yazmıştır; ama genellikle aruzu kullan­mıştır.
• Şiirlerinde hem konu hem de biçim bakımından yenilikler görülür.
• Ziya Paşa’nın eski edebiyatı övdüğü “Harabat” adlı anto­lojisini eleştirmek amacıyla yazdığı “Tahrib-i Harabat”la ilk eleştiri kitabı örneğini vermiştir.
• Namık Kemal, tiyatrolarında aşk dramları, vatanseverlik, fedakârlık, ahlak gibi konuları işlemiştir.
• “Vatan Makalesi” adlı önemli bir yazısı vardır.
• Tasvir-i Efkâr gazetesini Şinasi’den devralmıştır.
• Ziya Paşa ile birlikte Londra’da Hürriyet gazetesini çıkarmıştır.
• Mektupları vardır. Magosa’da yazdığı mektuplar Batılı anlamda anı türünün ilk örneği sayılmaktadır.
• Romantizmden etkilenmiştir.

Eserleri:

• Roman: İntibah, Cezmi
• Tiyatro: Vatan yahut Silistre, Gülnihal, Kara Bela, Akif Bey, Celalettin Harzemşah, Zavallı Çocuk
• Eleştiri: Tahrib-i Harabat, Takib-i Harabat (iki eser de Ziya Paşanın Harabat’ına karşı yazılmıştır.), İrfan Paşa’ya Mektup, Renan Müdafaanamesi
• Tarih: Devr-i İstila, Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi
• Biyografi: Evrak-ı Perişan (Fatih, Yavuz Sultan ve Selahat­tin Eyyubi’yi anlatır.)
• Anı: Magosa Mektupları

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Namık Kemal Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844 – 1912)

• Eserlerini “halk için roman anlayışıyla” yazmıştır.
• Döneminin en çok eser veren yazarıdır.
• “Yazı makinesi” olarak nitelenen yazar, roman, hikâye ve tiyatro gibi birçok türde eser vermiştir.
• Romanlarında halkı bilgilendirmek için akışı keserek ansik­lopedik bilgiler vermiştir.
• Tercüman-ı Hakikat gazetesini çıkarmıştır.
• Teknik ve üslup bakımından zayıf eserler vermiştir.
• Dili sade ve anlaşılırdır.
• Hayatını kalemiyle kazanan ilk yazarımızdır.
• Servet-i Fünun aleyhine “Dekadanlar” adlı bir yazı yazmış­tır. Bu yazıyla Servet-i Fünuncu gençleri anlaşılmaz şiirler yazmakla eleştirmiştir.
• Felatun Beyle Rakım Efendi romanında yanlış batılılaşmayı eleştirmiştir. Bu romandaki Felatun Bey “Batı”yı, Rakım Efendi “Doğu”yu temsil eder.
• Romantizmden etkilenmiştir.

Eserleri:

• Hikâye: Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayat (25 cilt)
• Roman: Yeniçeriler, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rakım Efendi, Süleyman Musli, Henüz On Yedi Yaşında, Esrar-ı Cinayat, Durdane Hanım, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Paris’te Bir Türk…
• Tiyatro: Eyvah, Çerkez Özdenler, Çengi
• Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan
• Biyografi: Beşir Fuat

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Ahmet Mithat Efendi Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

AHMET VEFİK PAŞA (1823 – 1891)

• Devlet adamı ve yazardır.
• Moliere’den yaptığı çeviri ve adaptasyonlarla tanınmıştır.
• Milliyetçilik ve Türkçülük akımlarının ilk temsilcilerindendir.
• Tiyatro tarihimizde özel bir yeri vardır, Türk tiyatrosunun kurucusu sayılmaktadır.
• Lehçe-i Osmanî adlı, Anadolu Türkçesine ait ilk sözlüğü hazırlamıştır.
• Klasisizmden etkilenmiştir.

Eserleri:

• Moliere’den Tiyatro Çeviri ve Uyarlama: İnfal-i Aşk, Zor Nikah, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Meraki, Azarya, Yor­gaki Dandini, Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi
• Sözlük: Lehçe-i Osmanî
• Tarih: Şecere-i Türk Çevirisi (Ebulgazi Bahadır Han’ın bu önemli eserini Türkiye Türkçesi’ne çevirmiştir.)

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Ahmet Vefik Paşa Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

ŞEMSETTİN SAMİ (1850 – 1904)

• İlk yerli roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı yazmıştır.
• Diğer önemli eserleri Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Alam ve Orhun Kitabeleri Çevirisi‘dir.

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Şemsettin Sami Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

ALİ SUAVİ (1839 – 1878)

• Muhbir gazetesindeki yazılarında sade bir dil kullanarak Tanzimat dönemindeki dilde Türkçülük hareketine öncülük etmiştir.
• Milliyetçilik düşüncesinin kökleşmesine çalışmıştır.
• “Hive Hanlığı” adlı eserinde milliyetçi yönü öne çıkar.
• “Kamusü’l-UIum ve’l-Maarif” (Bilim ve Kültür Sözlüğü) adlı bir ansiklopedisi de vardır.

Daha Fazla Ayrıntı İçin Bkz. Ali Suavi Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri

DİREKTÖR ALİ BEY (1844 – 1899)

• Tiyatro alanındaki çalışmalarıyla ve özellikle Ayyar Hamza adlı uyarlamasıyla tanınır.
• Diğer önemli eserleri: Kokona Yatıyor (tiyatro), Seyahat Jurnali (Batılı anlamda ilk günlüktür.)

Ayrıca Bkz. Tanzimat Dönemindeki Diğer Sanatçılar