Yapım Ekleri Konu Anlatımı

Eklendiği sözcüklerin anlamını değiştirip onlardan yeni sözcükler türeten eklerdir. Bir sözcükteki çekim ve yapım ekleri çıkarıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçaya “kök” denir. Bir sözcükte yapım eki bulunuyorsa kökle yapım ekinin bulunduğu bölüme de “gövde” denir. Sözcüklerin “kök”ü ile “gövde”si arasında anlamca bir ilgi bulunur.

göz – lük
göz – le-
yaz – ı
yaz – dır-

Bu örneklerde;

“göz” isminden “-lük” ekiyle “gözlük” ismi.
“göz” isminden “-le” ekiyle “gözlemek” fiili,
“yaz-” fiilinden “-ı” ekiyle “yazı” ismi,
“yaz ” fiilinden “-dır” ekiyle “yazdırmak” fiili türetilmiştir.

Bu örneklerde görüldüğü gibi, yapım ekleri, fiil veya isim soylu sözcüklere gelerek fiil ya da isim soylu sözcükler türettiğinden dörde ayrılır:

  1. İsimden İsim Yapım Ekleri
  2. Fiilden İsim Yapım Ekleri
  3. İsimden Fiil Yapım Ekleri
  4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri

1. İsimden İsim Yapım Ekleri

-lık, (-lik, -luk, -lük)                 ağaçlık, doktorluk
-lı, (-li, -lu, -lü)                        akıllı, boyalı
-sız, (-siz, -suz, -süz)                yüreksiz, tuzsuz
-cı, (-ci, -cu, -cü)                     aşçı, kapıcı
-daş, (-deş, -taş, -teş)              vatandaş, meslektaş
-er, (-ar)                                 üçer, altışar
-ıncı, (-inci, -uncu, -üncü)       beşinci, onuncu
-tı, (-ti, -tu, -tü)                        şırıltı, patırtı
-cıl, (-cil, -cul, -cül)                 evcil, etçil
-cık, (-cik, -çık, -çik)                kitapçık, kulakçık

2. Fiilden İsim Yapım Ekleri          

-ım, (-im, -um, -üm)                ölüm, bakım
-ı, (-i, -u, -ü)                            yapı, ölü
-gı, (-gi, -gu, -gü)                    bulgu, sezgi
-kı, (-ki, -ku, -kü)                     bitki, tutku
-gın, (-gin, -gun, -gün)            durgun, ölgün
-kın, (-kin, -kun, -kün)             yatkın, seçkin
-gan, (-gen)                             kaygan, sürüngen
-kan, (-ken)                             çalışkan, iletken
-k (-ık, -ik, -uk, -ük)                 kırık, çürük
-ak, (-ek)                                 uçak, yatak
-ınç, (-inç, -unç, -ünç)             gülünç, korkunç
-ıcı, (-ici, -ucu, -ücü )              alıcı, sürücü
-r (-ır, -ir, -ur, -ür)                  düşünür, okur
-t (-ıt, -it, -ut, -üt)                     geçit, umut
-tı, (-ti, -tu, -tü)                        morartı, kızartı
-ıntı, (-inti, -untu, -üntü)          kırıntı, üzüntü
-ağan, (-eğen)                         durağan, süreğen
-anak, (-enek)                          tutanak, gelenek
-ca, (-ce)                                 sakınca, güvence
-ga, (-ge)                                 dalga, gösterge
-gaç, (-geç)                             utangaç, üşengeç
-gıç, (-giç, -guç, -güç)             dalgıç, bilgiç

Fiilimsi ekleri de fiilden isim yapım ekleridir:

-mek, (-mak)                           yemek, içmek
-me, (-ma)                              dondurma, danışma
-ış, (-iş, -uş, -üş)                      giriş, görüş
-an, (-en)                                gülen, ağlayan
-ası, (-esi)                               görülesi, yıkılası
-mez, (-maz)                           yılmaz, tükenmez
-ar, (-er)                                 benzer, göçer
-dik, (-dik, -duk, -dük)             tanıdık, bildik
-ecek, (-acak)                          içecek, giyecek
-mış, (-miş)                             geçmiş, dolmuş

3. İsimden Fiil Yapım Ekleri

-la, (-le)                                  başla-, sula-
-l                                             kısal-, alça(k)l-
-al, (-el)                                  azal-, yönel-
-sa, (-se)                                 garipse-, susa-
-ımsa, (-imse)                         azımsa-, özümse-
-a, (-e)                                    yaşa-, türe-
-leş, (-laş)                               iyileş-, beyazlaş-
-lan, (-len)                              canlan-, evlen-
-ık, (-ik, -uk, -ük)                     birik-, a(ç)cık-
-ar, (-er)                                 morar-, a(k)ğar-
-da, (-de)                                ışılda-, fısılda-

4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri

-t (-ıt, -it, -ut, -üt)                     yürüt-, okut-
-l (-ıl, -il, -ul, -ül)                     yazıl-, süzül-
-ış, (-iş, -uş, -üş)                      yazış-, görüş-
-n, (-ın, -in, -un, -ün)               sevin-, taran-
-dır, (-dir, -tır, -tir)                  aldır-, yaptır-
-r, (ır, -ir, -ur, -ür)                  içir-, uçur-
-ar, ( er)                                    kopar-, gi(t)der-
-ala, (-ele)                                kovala-, eşele-

Not: Bazı ekler, yazılışça aynı, görevce farklıdır. Bu ekler birbirine karıştırılmamalıdır.

Sınıfın kapısı açıldı, (tamlayan eki)
Senin kitabın nerede? (iyelik eki)
Çocuk etrafına bakındı. (fiilden fiil yapım eki)
Bir yığın problemi var. (fiilden isim yapım eki)
Bu eşyaları satın. (emir kipinin kişi eki)
Açlıktan içim bayıldı. (iyelik eki)
Benim kalemim kayboldu. (tamlayan eki)
Artık bir seçim yap. (fiilden isim yapım eki)

270 Yorum Var: “Yapım Ekleri Konu Anlatımı”

    6. Çok güzel, yayında ve yapımda emeği geçen herkese teşekkürler.

  35. Gerçekten çok iyi sağolun ama bazı şeylerin örneklerini anlamadım eğer yardım edebilirseniz sevinirim.

    Yanıtla

  100. Yarın sınavım var ve yapan kişinin sayesinde dolu bilgilerle sınavıma gireceğim. Teşekkür ederim.

    Yanıtla

  125. Lisede öğrendiğimiz konuları tekrar hatırlamamıza yardımcı olduğunuz için teşekkürler.

    Yanıtla

  137. Çok güzelmiş, Türkçe sınavıma çok güzel çalışma her şey tam. Bu sınavdan yüksek alırsam sizin sayenizde teşekkürler.

    Yanıtla

  166. Ben biraz beğendim çünkü aklım karıştı. Hem bir şey anlamadım bence siz bunu güzel bir düzene sokun öyle daha çok seviniriz :D

    Yanıtla

  210. Oğlum 3’e gidiyor ödevi için bakıyorum ama bilmediğim konu hiç anlamadım ne yapmalıyım sizce?

    Yanıtla

    1. Burada lise ve üniversiteye hazırlık seviyesinde anlatıldığı için oldukça zorlanacaktır. Daha basit anlatan kaynaklara bakmanız faydalı olacaktır.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir